Interview met theatermaakster Irene Siekman van 'Schaap op de Noordpool'
Op de laatste zondag van augustus draaide voor een enthousiast publiek nog één maal de speelfilm Blauw Scherm. Men zag hoe bewoners van de wijk Bloemhof in verzet komen tegen een overheid die alleen nog maar met robots communiceert. Toch hoeft U deze film niet te missen. Hij wordt op zaterdag 23 september uitgezonden op OPEN Rotterdam, om 18 uur en daarna elk vol uur
Regisseur Irene Siekman is al lang met een ander project bezig, dat ook op zijn eind loopt. Het is een muzikale theaterproductie over afval, verspilling en hergebruik met de naam Begin Opnieuw, ontwikkeld in samenwerking met Rotterdam Circulair. De laatste volledige voorstelling was op 9 september in Het Diekhuus te Middelharnis. De gemeente geeft steun want op Goeree Overflakkee is zorgvuldig rentmeesterschap over de schepping geen loze kreet.
Wekt Irene Siekman het activistische theater van de jaren zeventig opnieuw tot leven? Dat zou je gezien de thematiek van de laatste twee voorstellingen wel denken maar dat blijkt een onjuiste vooronderstelling. Ze legt de maatschappijkritiek niet aan spelers en publiek op. Het verhaal ontstaat. Het komt van beneden naar boven. Het welt op. Dit vraagt om nadere uitleg en daarom werd een ontmoeting met Irene Siekman belegd in Leeszaal West op het Reinhoutplein. Een Rotterdamser locatie kan haast niet. Toch blijkt ze import.
'Je kunt nog zonder problemen zeggen: De man klimt de berg af. De slang klimt de boom in kan ook, maar bij de slang klimt de boom uit, houdt 't op.'
Irene Siekman: "Ik kom uit het Noorden, uit Drenthe en heb Nederlands gestudeerd in Groningen: specialisatie betekenisleer. Mijn masterscriptie gaat over het 'climb probleem', zoals uiteengezet door de taalkundige Jackendoff, het probleem van het woord 'klimmen' en wanneer dat nog van toepassing is op een handeling. Op het moment dat je zegt De man klimt de berg op zijn we het er over eens dat dit klimmen is. Je kunt nog zonder problemen zeggen: De man klimt de berg af. De slang klimt de boom in kan ook, maar bij de slang klimt de boom uit, houdt het op. Waarom is dat? Dat heb ik verklaard met een theorie gebaseerd neurale netwerken, de zogenaamde optimality theory. Na mijn afstuderen heb ik er nog een tijdje over nagedacht op dit gebied verder te gaan met een onderzoek master maar ik wist eigenlijk toen al dat theater beroepsmatig mijn grote liefde was".
En zo kon het gebeuren dat Irene Siekman zich niet heeft ontwikkeld tot superspecialiste op taalkundig gebied. Ze vertelt: "Ik heb tijdens mijn studie heel veel theatersport gedaan, improvisatietoneel. Zo ben ik er in gerold. Ik heb ook nog een tijdje voor de klas gestaan. Daar moest ik de tragedie Lucifer van Vondel behandelen. Die had ik vervolgens per ongeluk geënsceneerd. Toen begonnen er kwartjes te vallen. Ik heb ook het huldegedicht aan Singer van Paul van Ostaijen met mijn leerlingen tijdens de les tot een ritmische performance omgebouwd . Na mijn tijd in het onderwijs ben ik in de IT beland. Dat vond ik heel saai ook al verdiende het beter. Ik moest toen wel voor mezelf bedenken Wat wil ik nu eigenlijk? Ik was inmiddels te oud voor de gewone toneelschool. Daarom heb ik in Rotterdam de avondopleiding Theaterregie gevolgd. Die ging toen uit van de RCTH. Tegenwoordig heet dat Theater Babel. Het beviel me zo goed in Rotterdam dat ik hierheen ben verhuisd. Dat was in 2010."
"Ik heb tijdens mijn studie veel theatersport gedaan"
Inmiddels beschouwt Irene Siekman zich als Rotterdamse. Ze woont in West maar een belangrijk deel van haar activiteiten vindt plaats op de linker Maasoever. Geen wonder dat het decor van haar laatste film Bloemhof is.
Irene dompelt haar spelers niet onder in een door haar aangereikt stuk. Ze ontwikkelt de voorstelling samen met de deelnemers. Er schemert altijd wel maatschappijkritiek door. Maakt Irene Siekman politiek toneel? Ze fronst de wenkbrauwen en denkt na. "Ik weet niet wie ik precies citeer. Maar eigenlijk is alles politiek. Volgens mij was het Brecht maar dat weet ik niet zeker".
Irene dompelt haar spelers niet onder in een door haar aangereikt stuk. Ze ontwikkelt de voorstelling samen met de deelnemers Foto J Fuijkschot
Irene raadpleegt het internet op haar mobiele telefoon. Het lukt niet heet citaat rechtstreeks in verband te brengen met het Duitse schrijf- en theaterbeest Berthold Brecht, die met zijn toneelstukken vooral hoopte bewustwording op tgang te brengen bij spelers en publiek, maar beklemttoont Irene Siekman: "Het is wel absoluut de invloed van Brecht die eruit spreekt" Ze gaat verder: "Ik heb natuurlijk wel eens zelf stukken bewerkt maar meestal loopt het anders. Ik vraag aan de spelersgroep: waar zullen we het over hebben? We gaan met elkaar in gesprek. Wat speelt er? Wat vinden we interessant? Waar deelnemers het over hebben, zijn dingen die ze daadwerkelijk meemaken. Dan wordt het al snel politiek. Op een moment dat je lekker aan het weg fantaseren bent, kun je dat los van de realiteit doen maar dan gaat het toch over dingen die je bezig houden. Of je blijft meer in de realiteit. Dan komen er een heleboel concrete verhalen uit. Ik laat het proces zichzelf ontwikkelen. Ik leg het niet allemaal uit. Ik vermijd een strakke sturing. Het gaat me niet perse om empowerment of bevordering van de strijdbaarheid.
"Waar deelnemers het over hebben, zijn dingen die ze daadwerkelijk meemaken. Dan wordt het al snel politiek."
Ik wil dat mensen in theater iets zien waaraan zij zich kunnen relateren op verschillende niveaus. In een normale schouwburg verschijnt vaak een publiek dat theatervormen begrijpt, maar die theatervormen zijn in de loop der tijden zo geabstraheerd dat het voor een groot deel van de bevolking lastiger is daar een connectie mee te krijgen. Ik maak theater mét een brede doelgroep voor een brede doelgroep. Er moet op het toneel iets gebeuren waar je wat mee kunt om het dicht bij de mensen te houden. Je kunt met je verhaallijn verschillende kanten op. Bijvoorbeeld: mijn vrouw is bij me weg. Huilen. Of: ik word altijd zo beroerd van die belrobots. Dan zeggen mensen: dat herkennen wij. Dat hebben wij ook. . Het is – denk ik – goed om helder te maken dat de herkenning puur in het emotionele blijft zitten. Met dit soort verhaallijnen kom je dus niet op politiek uit".
Theater mét een brede doelgroep voor een brede doelgroep Foto J Fuijkschot
Irene Siekman is ZZP-er. Haar belangrijkste opdrachtgever is een stichting die zij zelf in het leven heeft geroepen Schaap op de Noordpool. " Die heb ik zelf opgericht met een van de spelers, Emmy Masselink. De naam komt uit een gedicht van mij. Het ontregelt een beetje. Een schaap gaat het niet koud krijgen, maar wat zo´n beest daar te zoeken heeft, blijf onduidelijk … ik vond het wel een mooie metafoor." Schaap op de Noordpool is het vehikel dat producties financieel mogelijk maakt door het werven van financiering bij subsidieverlenende instanties, crowdfunding, kaartverkoop et cetera. Op deze manier zijn sinds de oprichting in 2011 al vijftien producties tot stand gekomen. Verscheidene theatergroepen zijn met het Schaap verbonden: TG Hoogvliet, TG Zuivere Koffie en TG Irene & Co. Ook is de stichting nauw verbonden met het open podium van Vreewijk. De spelersgroepen maken niet alleen voorstellingen maar ook korte podcasts van maximaal een kwartiertje die je kunt beluisteren waar en wanneer je maar wil.
'Er moet op het toneel iets gebeuren waar je wat mee kunt om het dicht bij de mensen te houden.'
De film Blauw Scherm is een uitvloeisel van een musicalachtige voorstelling over hetzelfde thema – de overheid die zijn burgers niet vertrouwt en zich verbergt achter geautomatiseerde systemen. Irene Siekman herinnert zich: "We hadden op de Putsebocht een pand in bruikleen voor het gerenoveerd werd en daar zijn we een theatertje in gestart. Dat heette Werklicht. Dat groeide uit tot een vrijwilligersorganisatie en daarbinnen is toen een theatergroep gestart en die heeft in de film meegespeeld. . Er acteren een paar mensen in die al bijna vanaf het begin. Meedoen. Het idee was er eigenlijk al toen we met het theaterstuk bezig waren. In improvisaties: waar gaan we het over hebben? Langzamerhand vormen zich personages en een verhaal. Dan ga ik een script schrijven. Er kwam ditmaal minder improvisatie aan te pas dan ik gewend was.. We konden vanwege de lockdowns een heel groot deel van het proces niet in de zaal repeteren. We moesten noodgedwongen met zoom werken. De première is twee keer verzet. Toen konden we de theatervoorstelling in mei 2022 spelen in zaal Z van theater Zuidplein. Tweede keer uitverkocht, eerste keer heel vol. We kregen veel reacties van mensen die het hele verhaal herkenden en heel blijf werden at ze daarin gezien werden. Daarom besloten wij dit verhaal moet meer de wereld in. Tijdens de coronaperiode hadden we een podcast gemaakt en ook al gefantaseerd over een film. Nu kende ik Thea van Gils en die is ontzettend goed bekend met films. Zij figureert heel veel. Zij wilde graag op basis van Blauw Scherm een film maken. Toen is Marco van Lent erbij gekomen, de voorzitter van de wijkraad. Een goed netwerk is essentieel als je ons soort ambities hebt".
Zo kwam de werkgroep Bloemhof in Beeld tot stand, die de film Blauw Scherm daadwerkelijk realiseerde. Irene Siekman gaat verder: "Ik heb gekeken of wij gespecialiseerde filmmakers erbij konden betrekken. Budgettair was dat geen optie. Ik kon wel werken met een cameravrouw die plezier in het project had en zei: "O, dat ik wil dat wel doen". Voor het overige waren het vrijwilligers. We hebben wel een jaar over de productie gedaan. Het opnemen deden we in de zomer en het was allemaal aan de krappe kant. Thea kan ontzettend goed plannen. Dat wij het voor elkaar kregen, danken wij totaal aan her feit dat wij enorm netwerk hadden.
"Een goed netwerk is essentieel als je ons soort ambities hebt"
Blijft nog één vraag: als je een wijkfilm wilt maken, wat moet je dan regelen? Irene Siekman: "Je hebt een uitgebreid netwerk nodig met daarin ook een paar mensen die verstand hebben van film. Als je een film als Blauw Scherm wilt produceren met de inzet van technische professionals, dan moet je rekenen op een begroting van veertig tot vijftigduizend euro. Zijn de professionals in je netwerk, bereid tot het rekenen van vriendenprijsjes, dan kan dit bedrag zeer sterk dalen maar daar mag je niet voetstoots van uitgaan. Neem de tijd en breid je netwerk uit tot sleutelfiguren in de wijk".
De conclusie is duidelijk: leg niets op maar gebruik de natuurlijke kracht van de wijk. Bundel die en luister, leg niets op. Dan kan er iets moois opbloeien. Dat is de methode Siekman.
Meer info: Op zondagochtenden is Irene Siekman regelmatig tussen elf en een te horen op radio Worm met haar interviewprogrmma 'Tussen Plank en Pleur'. Inschrijven op de nieuwsbrief van Irene Siekman kan hier
.gif)
