Klimaat: dreiging breed gevoeld. maar lang niet iedereen staat te trappelen

10 juli 2021 door een van onze redacteuren

Extreme temperaturen niet meer voorbehouden aan woestijnen Bld cco

De dreiging van opwarming door klimaatverandering wordt steeds breder gevoeld. Maar lang niet iedereen staat te trappelen om er iets aan te doen, passief of actief. Het Klimaatakkoord geeft aan dat brede en actieve betrokkenheid van burgers essentieel is voor het slagen van dat akkoord. Maar, zo blijkt uit het recent rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau (CPB) over de Klimaataanpak, er is veel onvrede. Zowel over de maatregelen die genomen worden als over die niet genomen worden.

Het beperken van de opwarming van de aarde tot ruim onder de 2°C, het niveau waarboven het risico op ernstige verstoring van het klimaatsysteem volgens wetenschappers groot is, vraagt om mondiale actie. Ook de extreme hoge temperaturen in bijvoorbeeld Siberië en Canada maken duidelijk dat het klimaat door menselijk toedoen al ernstig verstoord raakt. Ver rijkende maatregelen zijn daarom een noodzaak voor iedereen. Maar als je zelf maar een zandkorrel in de hoop bent, dan kan je heel weinig veranderen, lijkt de redenering van een deel van de bevolking. Als je echter de bevolking kan betrekken heb je al een emmer zand. Een vele emmmers maken de hoop.

Betrokkenheid essentieel

Voor het halen van de daarbij horende klimaatdoelen is brede betrokkenheid en actieve participatie van overheden, bedrijfsleven en burgers essentieel. In de samenleving is echter bezorgdheid over zowel klimaatverandering als over gevolgen van klimaatmaatregelen. Zorgen over gevolgen voor kosten van levensonderhoud, ervaren (on)rechtvaardigheid en groeiende ongelijkheid blijken belangrijke issues. Dit constateert het Sociaal en Cultureel Planbureau in het onderzoek Klimaataanpak: toekomstbepalende keuzes voor onze samenleving. De energietransitie vanuit burgerperspectief.

Toenemend bewustzijn onder bevolking

Het onderzoek laat zien dat het klimaatprobleem steeds duidelijker op het netvlies van steeds meer mensen staat. Het aandeel mensen dat van mening is dat het klimaat verandert door menselijk handelen is sterk gegroeid in het afgelopen decennium. Bedroeg dat nog slechts 43% in 2010 (Den Ridder en Dekker 2010), medio 2019 zien we dat ruim driekwart van de mensen het idee van door mensen veroorzaakte (antropogene) klimaatverandering onderschrijven en dat een vergelijkbaar groot aandeel daar bezorgd over is. Men maakt zich daarbij minder zorgen over de gevolgen voor het eigen leven (‘hier en nu’) dan voor natuur en milieu, het leven van toekomstige generaties (‘later’) en het leven van mensen wereldwijd (‘elders’). Mogelijk speelt in die toename van klimaatbewustzijn gedurende het afgelopen decennium mede een rol dat het thema op verschillende manieren steeds meer doordringt in de persoonlijke levenssfeer van mensen.

Droogten komen vaker voor en duren langer Foto Bob Nichols cco

Weerrecords

Niet alleen door de aandacht voor klimaatbeleid, dat de afgelopen jaren nadrukkelijker op de politieke agenda heeft gestaan, maar mogelijk ook door de weerrecords van het afgelopen decennium. We zien in onze studie dat meer dan de helft van de mensen het gevoel heeft dat het weer merkbaar is veranderd door klimaatverandering.

Optimisten en pessimisten

De groep die verwacht dat ernstige gevolgen van klimaatverandering niet meer voorkomen kunnen worden (ruim vier op de tien mensen) is net wat groter dan de groep die verwacht van wel (ongeveer drie op de tien mensen). Bijna de helft vertrouwt erop dat de gevolgen van klimaatverandering door wetenschap en techniek zullen worden opgelost. Zowel optimisme als pessimisme over de oplosbaarheid van klimaatproblemen staan steun voor actief ingrijpen mogelijk in de weg. Bijvoorbeeld vanuit de veronderstelling dat technische vooruitgang uiteindelijk oplossingen zal bieden, of juist vanuit de redenering dat er ‘toch niets meer aan te doen’ zou zijn.

Brede behoefte aan actie

Er lijkt een spanningsveld te zijn tussen enerzijds een breed gevoelde dreiging, de ervaren urgentie van mondiale actie en het draagvlak voor algemene energietransitiedoelen en anderzijds de rol die Nederland, dan wel de Nederlandse burger zou moeten spelen in de aanpak van het klimaatprobleem. Gezien het hiervoor gesignaleerde ervaren belang en de ervaren urgentie van klimaataanpak en energietransitie lijkt het enigszins paradoxaal dat een deel van de mensen vindt dat er juist te veel aandacht is voor het tegengaan van klimaatverandering (ruim vier op de tien mensen). Die groep is net iets groter dan de groep die vindt dat daar te weinig aandacht voor is.

Opgedrongen?

We zien dat een aanzienlijk deel van de mensen aangeeft het gevoel te hebben dat ‘een kleine groep Nederlanders klimaatmaatregelen opdringt aan de rest’ (vier op de tien). Daarin kan meespelen dat veel burgers het gevoel hebben weinig betrokken te zijn geweest bij de totstandkoming van de Nederlandse klimaataanpak. Voorgaande bevindingen vragen om een reflectie op de (actieve) betrokkenheid van de burger bij het klimaatbeleid. Het Klimaatakkoord geeft aan dat brede en actieve betrokkenheid van burgers essentieel is voor het slagen ervan.

Deze studie maakt duidelijk dat het tegengaan van klimaatverandering middels de energietransitie niet slechts een technische of economische maar ook een sociaal-maatschappelijke uitdaging is. Terwijl burgers welwillend lijken te staan tegenover klimaatdoelen, stelt men wel kritische vragen bij de manier waarop de klimaataanpak nu wordt vormgegeven. Veel burgers hebben zorgen over de gevolgen voor kosten van levensonderhoud, verwachten achteruitgang in de nanciële situatie (van zichzelf en van anderen), voorzien groeiende ongelijkheid en ervaren onrechtvaardigheid in lastenverdeling (met name tussen burgers en bedrijven, maar ook tussen arm en rijk). Deze zorgen en verwachtingen, in combinatie met een spanningsveld in ervaren rollen en verantwoordelijkheidsverdeling, vormen mogelijk een afbreukrisico voor het klimaatbeleid. Het bevorderen van betrokkenheid van burgers bij de klimaataanpak is een belangrijke eerste stap, maar het is duidelijk dat er meer nodig is voor het oplossen van deze kwesties.

Het bovenstaande is een uitreksel uit 'Klimaataanpak: toekomstbepalende keuzes voor onze samenleving. De energietransitie vanuit burgerperspectief' van het SCP. Het hele rapport is hier te lezen