Jan de Koning (68) overleden:

11 november 2016 door de Redactie

‘Het laatste interview’ met uitvinder Jan de Koning.

(Door Jim Postma)

Jan de Koning (68) wordt op zijn ziekenhuisbed net wakker voor zijn ‘laatste interview’. De bekende Rotterdamse kunstenaar, meubelmaker, timmerman, uitvinder-mathematicus van spelletjes (‘brainteasers’) kijkt eerst nogal verward naar de zojuist aan zijn bed aangebrachte morfinepomp. Haast verontschuldigend zegt hij: ‘Ik weet nog steeds niet hoe die pijnkiller werkt!.’ En hij gaat licht geagiteerd bellen met de wijkverpleging. Naast hem staat zijn zelfontworpen beschilderde kist al klaar.

Foto: Een lachende Jan de Koning zoals velen hem kennen. (Foto © Rinus Vuik).

‘Ja, hallo Corinne, met Jan. Zeg kunnen jullie die dosis niet wat verhogen, want ik barst van de pijn.’ Geduldig luistert hij naar de uitleg aan de andere kant van de lijn. Dan legt hij berustend neer en zegt met een van pijn doorgroefd gezicht: ‘Die pomp werkt slechts om de twee uur. Kijken of ik het nog zo lang volhou.’

Nadat buurtvrijwilliger Lex in het huis en atelier van Jan de Koning in de Jacobusstraat (zijstraat van de Oude Binnenweg) met thee en appeltaart met slagroom is langs geweest, krabbelt Jan een beetje op. Hij trekt zich op aan de stang van het ziekbed en gaat er nu wat comfortabeler bij liggen. En hij zucht: ‘Als die verdomde pijn maar weer weg is, red ik het nog wel even.’

Vier jaar geleden is bij hem blaaskanker vastgesteld. Daar werd hij toen in het Havenziekenhuis aan geopereerd. Het gezwel werd weggehaald en iedereen, inclusief hijzelf, was ervan overtuigd dat de kanker weg was. ‘Tot aan mei van dit jaar’, zegt Jan nu berustend, ‘toen in het St. Franciscusziekenhuis werd vastgesteld dat ik toch overal uitzaaiingen had. In mijn botten, mijn rug, einde verhaal.’

Hoe kwam die ‘doodsklap’ bij je over?
‘Heel gek, maar vooral gelaten. Of je het zelf niet ten volle beseft dat je nog maar drie tot zes maanden te leven hebt. De verwerking hiervan ging bij mij in fasen, hoewel ik in mijzelf begon af te tellen. In deze tijdfase vond ik het ineens vreemd dat ik in de afgelopen jaren nooit ben opgeroepen voor controles. Daarover ben ik speciaal nog terug gegaan naar de toen behandelende artsen in het Havenziekenhuis. Ik heb hun verder niets verweten, maar heb wel kenbaar gemaakt dat dit waarschijnlijk te wijten was aan hun systeem.’

Hij vervolgt thans met een flauwe glimlach: ‘Toch mag ik achteraf nog dankbaar zijn dat ik intussen nog een paar mooie jaren heb mogen meemaken. Zoals verre reizen naar mijn spelletjesbeurzen in Seoul in Zuid-Korea en naar Baltimore in de Verenigde Staten. Alle andere beurzen in Europa had ik toen al gezien. Het doel was mijn zogenaamde ‘MathMakers’, zelf allemaal ontworpen, in licentie te verkopen. Dat is mij gedeeltelijk gelukt, maar rijk ben ik er helaas niet van geworden.’

Je bent er wel bekend mee geworden.

Foto: Jan de Koning op een van zijn zelf ontworpen ‘Koningstoelen’ wordt hier in zijn tuin van harte gefeliciteerd met zijn laatste verkoopexpositie begin oktober. (Foto © Rinus Vuik)

Voor zijn woonhuis in de Jacobusstraat hangt buiten aan een stok een grote houten bal vol hoekige gaten. Een van zijn vele MathMakers. Die zijn in andere vormen ook weer terug te vinden in zijn etalage aan de straatkant. Voor velen jaren een vertrouwd beeld voor klanten, vrienden en vooral ook collega-kunstenaars. In bekend café Timmer aan de Oude Binnenweg, al decennia zijn stamkroeg, demonstreerde hij talloze malen zijn nieuwe uitvindingen.

De grootste verrassing, de ‘Magnetic Mathematical Brainteasers’, zijn alweer van zo’n dertig jaar geleden. Houten spelletjes, puzzels en bouwdozen voorzien van kleine magneetjes, die toen in zijn vak revolutionair waren. Het voegde een nog niet bestaande dimensie toe aan de internationale spelletjeswereld. Die dingen vlogen als zoete broodjes over de toonbank. Ook op bekende beurzen in binnen- en buitenland.

Jan de Koning kwam in 1972 naar Rotterdam na te zijn opgegroeid in Leidschendam. Zijn eerste opleiding genoot hij aan de Ambachtsschool in Den Haag en hij verliet die met het diploma aspirant gezel timmerman op zak. Na een aantal jaren dit beroep te hebben uitgeoefend, hij werkte ook als betonconstructietekenaar, ging hij na de militaire dienst naar de MTS in Rotterdam. Daar volgde hij de opleiding voor Meubelbewerking en Houtbedrijven met als specialiteit de afdeling ‘Complete Woninginrichting’.

Wat ben je toen gaan doen?
Jan antwoordt met een nog steeds duidelijke stem: ‘Toen ben ik gaan zwerven. Ik was absoluut niet geschikt voor het bedrijfsleven. In die omzwervingen kwam ik zo’n 40 jaar geleden in Rotterdam terecht en kwam meteen in café Timmer in aanraking met het plaatselijke kunstwereldje. Via deze scene kreeg ik mijn eerste opdrachten binnen en werd zodoende ‘eigen baas’. Ik ging werken voor studenten in huisjes onder de huurwaarde. Later gingen deze studenten werken op advocatenkantoren en ontwierp ik voor hen ter plekke bijzondere stoelen. Als ontwerper daarvan ben ik wellicht het meeste bekend geworden, nog voordat ik me op de internationale MathMakers was gaan toeleggen.’

In de loop der jaren exposeerde Jan de Koning met zowel zijn ‘Koningstoelen’ als met zijn mathematische ‘Brainteasers’ onder de ontwerpnaam PS Zituaction. Zo hield hij vele tentoonstellingen in binnen- en buitenland op bekende vakbeurzen. In Rotterdam onder meer bij jeugdcentra, in winkeletalages, Galerie Nieuw Rotterdams Peil, Galerie Woutertje Pieterse, Galerie metrostation Oostplein en in De Bijenkorf.

Bijzonder was voor hem zeker de opening van de herbouwde De Unie van architect Oud in de jaren tachtig. Speciaal voor deze manifestatie ontwierp Jan 50 kleurrijke stoelen. Daar werd voor dit kunstenaarsgebouw aan de Mauritsweg een hele act omheen gemaakt. Met dansende dienstertjes op die stoelen en daaromheen obers die glazen champagne serveerden. ‘Een feest,’ zegt hij ‘om nooit meer te vergeten.’

Foto hierboven: ‘Hierbij een maquette (op de voorgrond) van de 50 stoelen die Jan de Koning ontwierp voor destijds de opening van De Unie aan de Mauritsweg. In de etalage op de achtergrond zijn nog enkele van zijn vele MathMakers te zien.’ (Foto © Rinus Vuik)

Hoe kwam je aan inspiratie?
‘Mijn grote inspirator, mijn goeroe,’ vertelt Jan spontaan ‘ was Koos Verhoeff, docent recreatieve wiskunde aan de Erasmus Universiteit. Ik leerde hem kennen via het blad Eos, waarin een verhaal van hem stond met de titel: Een bruid die nee zegt, dat is pas informatie. Ik was meteen verkocht en nam contact met hem op. Hij is nu 89. De licentie van mijn blokkendoos heb ik onlangs geschonken aan de Koos Verhoeff Foundation.’

Je hebt weer pijn

Midden in zijn verhaal krijgt Jan weer hevige pijnscheuten en belt het noodnummer van de wijkverpleging. Hij zegt letterlijk: ‘Ja, ik lig nu écht te sterven van de pijn. Het gaat door merg en been.’ Maar de ‘andere kant’ houdt zijn of haar poot stijf: ‘Nog even geduld, de twee uur zijn haast om.’

‘Ja, ja’, antwoordt hij als de bekende boer met kiespijn, ‘busje komt zo, busje komt zo!’ Hij legt neer en zegt: ‘Ik heb twee maanden geen alcohol gedronken. De laatste keer dat ik dat deed voelde ik me twee dagen verrot beroerd.’ Hierna vraagt hij aan buurtvrijwilliger Lex, die inmiddels laat op de middag aan een wijntje toe was, om voor hem ‘in hemelsnaam’ een biertje in te schenken.

Foto: Hier is Jan de Koning nog druk aan het werk (begin november) in zijn ziekbed. De laatste loodjes…. (Foto © Rinus Vuik)

Na een paar slokken en het roken van een zelf gedraaid sjekkie krijgt hij wat kleur terug en verzucht, tijdens het uitblazen van een rookwolkje: ‘Zo, dat voelt alweer een stuk beter!’.

Inmiddels is het eind oktober. Aan het begin van deze maand, om precies te zijn op 2 oktober. hield hij in zijn tuin een laatste verkoopexpositie. Daar kwamen enkele honderden ‘Jan de Koning kenners’ op af. Niet iedereen was ervan op de hoogte dat hij terminaal was. ‘Wel ziek’, zoals een buurvrouw vertelde. In zijn Jacobusstraat staat hij trouwens bekend als ‘Jan, de Timmerman.’ Op deze laatste tentoonstelling met al zijn objecten raakte hij zo goed als uitverkocht.

Je laatste expositie hier was ook een feest.
‘Ja, daar was ik erg blij mee,’ en terwijl zijn 34-jarige zoon bij het bed komt aanschuiven: ‘En waar ik ook erg blij mee ben is Bieck. We hebben te lang te weinig of geen contact gehad. Daar heb ik spijt van. Gelukkig zijn wij nu samen. Ik ben trots op hem.’

Foto hiernaast: ‘Het tipje van de sluier van Jan de Konings zelfontworpen kist (alleen de voorkant) met kunstbeschilderingen van kunstenares Liesbeth van Ginneken.’ (Foto © Rinus Vuik)

Een heel ander verhaal is de fraaie kist die op hem thuis staat te wachten. De kist is ontworpen door hemzelf en kunstenares Carla Feijen naar de zogenaamde Pentagonische Dodecaëders, wat zoveel betekent als ‘Twaalf Vijfhoeken’. En beschilderd door een andere bekende Rotterdamse kunstenares, Liesbeth van Ginneken, naar een door haar gemaakt kunstwerk. ‘Werkelijk meesterlijk,’ zegt Jan.

Welmoet Muller zorgde voor de binnenbekleding en Rein Surig, vriend en collega uit Jans jeugd, voor de uitvoering. Als spreker voor straks bij de uitvaart is alvast dichter/performer Eddy Elsdijk uitgenodigd.

Zo zijn de meeste zakelijke aangelegenheden door Jan al geregeld, zoals het een autodidactische levensregisseur betaamd. Vooral zijn ‘paradijselijke tuin’ zal in goede handen achterblijven bij zijn buren en ook zijn twee katten worden goed opgevangen.

Dus je bent er klaar voor?
‘Ja, wat heet er klaar voor zijn? Ik vraag mij alleen dikwijls af of mijn goede vrienden en mijn kennissen mij straks écht gaan missen. Sommigen zeiden tegen mij nog niet zo lang geleden: Wat is het toch lullig voor je. Toen antwoordde ik met een dikke knipoog: Misschien en hopelijk is het nog veel lulliger voor jullie allemaal.’