Nieuwe Polanski van alle tijden
Op de brede straat voor theater Salle Pleyel moest de politie van Parijs demonstranten met traangas uit elkaar drijven. Het waren geen gele hesjes of stakende treinbestuurders. Het was 28 februari 2020, die viel op vrijdag, net voor de coronacrisis. Binnen in het imposante theater, schoolvoorbeeld van Franse vooroorlogse betonbouw, verliet een deel van de in avondkleding gestoken genodigden verontwaardigd de zaal. De aanleiding: zojuist was bekend geworden dat regisseur Roman Polanski, naast de prijs voor het beste boekscenario met zijn film ´J´Accuse´, Engelse titel ´An officer and a spy´, ook de prijs voor beste regie had gekregen.
Sinds 2017 toen de #MeToo beweging een groeispurt maakte, staat het beladen verleden van de regisseur weer volop in de schijnwerpers. Onderaan dit stuk staat een link waarachter die zaak die begon op 10 maart 1977 uitvoerig beschreven wordt, maar hier gaat het over zijn laatste film 'J' Accuse' (2019). Die laat opnieuw zien waarom de naam van de regisseur van films als ´Repulsion´(1965), 'Rosemary´s Baby´ (1968), 'Macbeth´ (1971), ‘Chinatown’ (1974), ‘The Tenant’ (1976), ‘The Pianist’ (2002) en ‘Carnage’ (2011) onwrikbaar gevestigd is in het filmpantheon.
'J' Accuse', de laatste film van de nu 87-jarige Polanski is innig met het tweede thuisland Frankrijk van de van oorsprong Poolse regisseur verbonden. Terwijl het onderwerp van de film, de beroemde Dreyfusaffaire in hoge mate symbool staat voor de minder aantrekkelijke kanten van het Franse politieke klimaat, zijnde vooroordeel, bureaucratie en revanchisme.
Die drie zaken waren ook de oorzaak van de Dreyfusaffaire. In 1971 had Frankrijk een verpletterende nederlaag tegen Duitsland geleden. Het land en haar functionarissen inclusief het leger stond in de decennia erna op hyperalert voor Duitse spionage. In het kader daarvan werd in 1894 de Franse legerkapitein Albert Dreyfus (Louis Garell) beschuldigd van spionage en verraad.
Dreyfus ontkende wat weinig gehoor vond en werd veroordeeld tot levenslang. Dat Dreyfus welgesteld en joods was, hielp daarbij niet. Hij wordt gedegradeerd, zijn onderscheidingen afgerukt, zijn sabel gebroken, het toppunt van militaire ongenade. De binnenplaats van Les Invalides in de ochtend, plassen van de regen, de trots van de veroordeelde om het hoofd recht te houden ondanks de vernedering; Polanski verfilmd het vlekkeloos zonder dat je licht bekropen wordt door het gevoel naar een anachronisme te zitten kijken. Het is ver weg in de tijd maar tegelijk ook dichtbij. Signatuur van een goed filmmaker.
Dreyfus wordt naar Duivelseiland verbannen voor de kust van Guyana. Zijn militaire bewakers mogen niet met hem praten, met niemand kan hij praten. ’s Nachts wordt hij vastgeklonken aan zijn bed. Frankrijk- behalve zijn vrouw en kinderen – vergeet hem.
Links kolonel Picquart, Rechts Dreyfus in 'J Accuse'' Foto Cinéart
Het zijn turbulente tijden. Minstens zo turbulent als de onze. Er broeit sociale revolte. Marx en Engels hebben allang hun manifest geschreven. Arbeiders genieten nergens, behoudens een paar enclaven van verlichte industriëlen, bescherming - elektriciteit, telefoon en telegraaf doen hun intrede. Fotografie is al gewoon. In 1896 vindt in Parijs de eerste filmvoorstelling van de gebroeders Lumière plaats. Evenals Duitsland is Japan in opkomst en zal een paar jaar later het machtige Rusland verslaan. Dreyfus, de zaak en de mens, lijken dus een afgesloten hoofdstuk.
Kolonel Picquart (Jean Dujardin) éen van de officieren die bij de veroordeling van Dreyfus betrokken was, wordt bevorderd. Hij moet het door syfilis verzwakte hoofd van de contraspionage vervangen. In zijn nieuwe rol komt hij erachter dat de dienst nogal wat eigenaardigheden herbergt. De afdelingshoofden regeren er eigen koninkrijkjes en informanten lopen in en uit.
Piquart voert verbeteringen door. Min of meer bij toeval komt hij erachter dat in het proces tegen Dreyfus vreemde onregelmatigheden zaten. Hij wordt tegenwerkt door de afdelingshoofden die hun privileges bedreigd zien en door zijn superieuren, die weinig behoefte hebben om een prettig opgeloste zaak weer onopgelost te laten worden.
Knap laat Polanski zien hoe de carrière van kolonel Piquart, die de eigenlijke spil van het verhaal is, in steeds lastiger vaarwater komt. Bovendien wordt zijn privéleven geraakt. Zelf ongehuwd heeft de kolonel een liefdesrelatie met de gehuwde Pauline Monnier (Emanuelle Seigner), de echtgenote van een van zijn superieuren.
Jean Dujardin en Emanuelle Seigner in 'J' Accuse' Foto Cinéart
Als Picquart aandringt op een herziening van het proces tegen Dreyfus wordt hij op een lange dienstreis door de provincie gestuurd. Bij terugkeer krijgt hij de opdracht voor een jarenlange inspectieronde door de Afrikaanse koloniën. Voor de meeste ziekten aldaar is geen remedie, dus mocht Picquart daar omkomen hoort dat bij het beroepsrisico, maar zijn de superieuren die hem daarheen stuurden niet ongelukkig.
Picquart overleeft zijn verblijf in Afrika en Polanski herneemt het verhaal bij diens terugkeer in Frankrijk. Pauline Monnier is gescheiden van haar man, maar wil heel modern niet met Picquart trouwen. We houden van film omdat er geen mus van het dak valt zonder dat de regisseur het wil, in het ‘echte’ niet vertelde leven, vallen er geen mussen van het dak en zijn er –godzijdank- meestal weinig regisseurs die zorgen dat werk en privé een dramatische eenheid vormen. Maar de verhalen van het liefdesleven van de hoofdpersoon en die van de zaak waar alles om draait, de Dreyfusaffaire overlappen elkaar in de film alleen in het personage van Picquart, ze doen weinig met het drama. De plots haken niet in elkaar. Polanski hecht de twee verhaallijnen met mooie regie van de personages. Hij maakt ze likable en sympathiek - dat helpt maar is een noodgreep.
Veilig teruggekeerd van zijn tijdelijke verbanning begint Picquart met hulp van bevriende advocaten en intellectuelen en bovenal met hulp van de dan beroemde journalist en schrijver Émile Zola, echt werk te maken van een herziening van het proces tegen Dreyfus.
Verbranding boeken van Zola nadat hij het opgenomen heeft voor Dreyfus. Foto Cinéart
Zola is redacteur van de krant ‘Aurore’. Die neemt het op voor het lot van arbeiders en andere gediscrimineerde groepen –de ongelijkheid was toen aanzienlijk groter dan nu - en schreef een vlammende aanklacht tegen de militaire en politieke autoriteiten. Die waren volgens hem en zijn medestanders, waaronder Picquart, verantwoordelijk voor de onterechte veroordeling van de joodse kapitein Dreyfus.
De affaire zou Frankrijk twaalf jaar lang beheersen. Na Zola's vlammende betoog zou het nog jaren duren maar Dreyfus werd gerehabliliteerd en kreeg zijn rang terug. Piquart schopte het tot generaal.
Een film die zo sterk in een vrij ingewikkelde historische werkelijkheid geworteld is een warm kloppend hart te geven valt niet mee. Dat zag je ook aan ‘Lincoln’ van Spielberg. Maar Polanski’s begaafdheid met mise-en-scène, historische aankleding en vooral regie plus een stevig budget maken er een waardige Polanski van en zeker een niet te missen historiefilm over een zaak waarbij discriminatie en vooroordeel centraal stond. Dat is helaas van alle tijden
'J'accuse' is voor €4,99 met het hele huishouden te zien via Picl en draait vanaf 1 juni opnieuw in de bioscoop
En wie meer van de beweegredenen van de demonstranten buiten en binnen de Salle Pleyel wil weten, moet even (Engelse tekst) hier klikken.
Salle Pleyel Foto A Praefcke via CC
-20090804-S.JPG)
.gif)
