‘Making City’: De toekomst is inclusief
‘Making City’, de 5e IABR – de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam - die zojuistin het NAI en rond het Hofplein begon, is geheel gewijd aan het tot stand komen van steden: Nu en in de nabije toekomst. Inclusief Rotterdam.
Over een kleine veertig jaar zullen circa 7 van de 9 miljard mensen op aarde in steden en stedelijke gebieden wonen. Dat is een verdubbeling ten opzichte van heden. 3,5 miljard meer dan nu. In die gebieden wordt meer dan 90% van de welvaart geproduceerd. Die toename van de stadsbevolking gepaard aan toenemende druk op natuurlijke hulpbronnen, een stijgende zeespiegel en de sociaal economische emancipatie van massa’s mensen, stellen plannenmakers voor niet geringe uitdagingen. Die uitdagingen vormen de vraag die de IABR aan zijn deelnemers en zijn publiek voorlegt: hoe kunnen we de steden van onze nabije toekomst in zo goed mogelijke banen leiden.
Ontwerp als politiek
De voorbije eeuw heeft talrijke voorbeelden laten zien van grootschalig toegepaste en mislukte planning. Het probleem zat hem daarbij niet zozeer in de soms schitterende modernistische voorbeelden, maar in de gemakzuchtig speculatieve navolging daarvan, van planners, ontwikkelaars en politiek. Niet zelden maaiden planners en politici daarvoor behoorlijk functionerende, vanuit lokale culturen gegroeide stedenbouw, onder het mom van de moderniteit en vooruitgang, tegen de vlakte om plaats te maken voor monofunctionele woon- en werkwoestijnen. Dat lijkt zo op het oog voldoende reden om politici, planners en architecten niet zo maar op hun verhalen en plaatjes te geloven als ze over de toekomst praten. Gelukkig heeft de 5e IABR zelf dergelijke kritische geluiden ook de ruimte gegeven. Met de deeltentoonstelling 'Design as Politics' plaatst zij gewelddadige stadsrellen, zoals in de Franse banlieue's van 2005, waarbij meer dan 10.000 auto’s in brand gingen en de Britse rellen van 2011, in de context van stedenbouw en conflict tussen kansarmen en machthebbers.
Dat is mooi. Maar tegelijk komt hier de vraag uit voort of we planners en architecten nu dan wel kunnen vertrouwen?
Bescheidenheid
Het antwoord op die vraag wordt - op zijn minst gedeeltelijk gegeven - in de hoofdtentoonstelling van de 5e IABR in het NAI. Het zijn stuk voor stuk plannen en plangebieden op grote schaal, maar er is een opvallend verschil ten opzichte van de dromen van planning en politiek van vijftig of honderd jaar geleden. De plannen die hier op een boeiende manier gepresenteerd worden, lijden minder aan megalomane zelfoverschatting. Ze zijn in die zin bescheidener, een van de sleutelwoord is ‘inclusief’ wat zoveel betekent als het planningsproces sturen vanuit coalities van planners.
De opkomst van megasteden in de derde wereld en aan de randen van het westen, met zijn onstuimig groeiende stedelijke centra die vaak alle bestuurlijke en regulerende mechanismen van overheden en planners tarten, maar ook het inzicht dat louter van boven af geplande planning in het westen niet werkt om goede steden te maken, dwingt tot een andere houding van planners en bestuurders. Niet van bovenaf recepten en plannen voorschrijven en uitvoeren maar samen met organisaties van betrokkenen. Meer beschouwelijk en analytischer kijken naar de kwaliteiten van wat er al is en - hier beleden - in ‘allianties’ met de betrokkenen.
Plannen doe je voor de toekomst dus ook de tentoonstellingen staan in het teken daarvan. Aan de hand van 7 Nederlandse planningsgebieden en 23 zogenaamde countersites uit de hele wereld, worden kernthema’s van de stad van de nabije toekomst behandeld. Van Rotterdam, via Bordeaux, Douala en New York tot Singapore. Gegroepeerd rond negen hoofdstukken, zoals ‘het zakendistrict’ (de Zuidas, La Défense), ‘hergebruik van oude industriegebieden’ (Kentucky River), ‘gebruik van water’ (Nijlvallei, Istanbul), ‘vergroening’ (Parijs Sarclay en live op Test-Site Rotterdam) of verkorten van transportwegen door in de stad voedsel te verbouwen.
Test Sites: ZUS
Architectenbureau ZUS (Zones Urbaines Sensibles) is de spil van één van de vier Test Sites - langlopende proefprojecten van de IABR - dat zich richt op het gebied ruwweg tussen het Centraal Station en het Pompenburg in Rotterdam Centrum.
Samen met bestuurders, ontwikkelaars en in overleg met de daar gevestigde bedrijven plant ZUS op betrekkelijke kleinschalige manier - middels de categorieën: plekken maken, lokale economie, intensiever gebruik, verandering en routing - de verlevendiging van het gebied.
In het kader van de IABR zijn onder meer de Luchtsingel en de (eerste) Dakakker, een moestuin op het dak van het Schieblock, gerealiseerd. Naast de expo in datzelfde gebouw is feitelijk de gehele omgeving tentoonstelling, inbegrepen de hier te beginnen Luchtsingel die spectaculair dwars door het gebouw snijdt.
Inclusiviteit, insluiten, de behoeften en urgenties van betrokkenen opzoeken: het is het tegendeel van uitsluiting, het regelen van hogerhand. De Luchtsingel als verbinding en gebouwbreker kan daar mede symbool voor staan. Bij ZUS en bij Design as Politics aan de overkant, zijn ook plannen te zien voor de talloze leegstaande kantoren in de Rotterdamse binnenstad.
Naast het hierboven genoemde Rotterdamse proefproject, zijn er langlopende proefprojecten in het zestien miljoen inwoners tellende Sao Paulo, de Afrikaanse havenstad Douala en in Almere.
Virtuele toekomst
Het blijft het gegeven van architectuur-tentoon-stellingen: wat je ziet is zelden of nooit `the real thing’ en de toekomst is per definitie virtueel. De IABR met zijn vele projecten, weerspiegelt zowel die virtuele toekomst, als de complexiteit en gelaagdheid van de stad. Dat maakt het ook tot een rijke en gelaagde tentoonstelling met soms ingenieuze displaytechnieken.
En de plannen die hier gepresenteerd worden zijn boeiend en gevarieerd. De Turks-Koerdische stad Diyarbakir bijvoorbeeld met zijn volte en etnische problemen, de verdichting van de binnenstad van Groningen of de immense en toch kleinschalige Egyptische Nijlvallei, een gebied met 22 miljoen inwoners.
Door een virtuele wereldreis langs 30 steden en 4 Test Sites wil deze IABR alternatieven voor verouderde planningspraktijken laten zien.
Hoe steden gemaakt worden gaat iedereen aan.
Making City, de 5e IABR. Te zien tot 12 augustus in het NAI, in en rond het Schieblock bij het Hofplein, in Almere en later dit jaar tevens in Sao Paulo en Istanbul. Alle info op: IABR