Einde van de lange koninginneneeuw
Er is een 20e eeuw die loopt van 1914 tot 1991 die door de Britse historicus Hobsbawm, ‘the age of extremes’ is genoemd, met twee Wereldoorlogen en een Koude Oorlog. En er is een typisch Nederlandse 20e eeuw, éen die loopt van 1890 tot 2013.
Een lange eeuw die vier koninginnen omvat, de opkomst en het verval van de Nederlandse verzuiling, maar éen Wereldoorlog, plus veel nieuw ongeloof in God.
Koningin Regentes Emma, de Koninginnen Wilhelmina, Juliana en Beatrix markeren een tijdperk waarin Nederland diepgaande veranderingen doormaakte. Ten dele zijn dat veranderingen zoals je die ook bij onze buurlanden ziet, maar misschien lijken ze, juist omdat dit land zo dicht bevolkt is geraakt, meer ingrijpend en zijn ze door onze geschiedenis ook weer gedeeltelijk uniek.
Waarnemen
Toen Koningin Emma in 1890 de macht waar ging nemen voor haar 10-jarige dochter, had de pas opgerichte liberale partij, de schoolstrijd verloren. De liberalen stonden scheiding van staat en kerk voor, maar in die tijd had de leer van de gereformeerde Abraham Kuyper de overhand.
In de eerste christelijke coalitie tussen gereformeerden en katholieken van die tijd delfde de ‘linkse’ liberalen het onderspit. Het markeerde het begin van de verzuiling in Nederland, waarin gereformeerden, katholieken en later sociaal democraten zich maatschappelijk organiseerden, gescheiden van de anderen. Eigen scholen, ziekenhuizen, kranten, vakbonden, alles georganiseerd binnen hun eigen denk- of geloofsrichting.
Dus ook in eigen politieke partijen, woningbouw en sport en recreatieverenigingen. Aan de top, zoals in de politiek van 1890, werd er samengewerkt maar aan de basis lag een stevige scheidingsmuur. Verzuiling was een vorm van vreedzame maar stevig doorgevoerde segregatie: ‘twee geloven op een kussen daar slaapt de duivel tussen’.
Neutraal
Nederland bleef, onder andere door zich politiek neutraal te profileren, met enige moeite buiten de Eerste Wereldoorlog. Een effect van die oorlog in andere onbezette industrielanden was onder andere dat vrouwen op vrij grote schaal in fabrieken gingen werken. Dat bezorgde Nederland, in de zin van lagere arbeidsparticipatie van vrouwen, een achterstand die de hele eeuw na-ijlde.
De Tweede Wereldoorlog greep daarna even diep in op ons land als in andere betrokken landen. Er kwamen in die oorlog 200.000 Nederlandse burgers en circa drie miljoen burgers in Nederlands Indië om het leven. De Tweede Wereldoorlog vormde mede de trigger voor een golf van al dan niet gewelddadige dekolonisaties. In 1948 treedt Wilhelmina af en wordt Koningin Juliana ingehuldigd.
Een jaar later wordt Indonesië na vier jaar strijd onafhankelijk van Nederland. Hierdoor ontstond de eerste grote immigratiegolf van buiten Nederland geboren of wonende Nederlanders, in totaal 300.000. In 1957 nog, lang na de dekolonisatie, moesten 50.000 Nederlanders hals over kop Indonesië gedwongen verlaten vanwege de kwestie Nieuw Guinea.
Groei
Op de oorlog volgde na aanvankelijke armoede welvaartsgroei, verzorgingsstaat en de politiek-culturele revolutie van rond 1968. Tegen wil en dank werd de ontzuiling ingezet, die ten dele nog steeds gaande is. Een bijeffect – geen verklaring - is de mate van ontkerkelijking in Nederland die volgens het CBS het hoogste in de wereld is.
Het einde van de Koude Oorlog in 1991 luidde in Nederland een paar jaar later ook het einde van jarenlange aanwezigheid in de regering van een christelijke partij in. De liberaal sociaaldemocratische coalitie werd geboren. Er volgde nieuwe welvaartgroei die tot in het oneindige beloofde door te gaan.
‘Newconomy’ faalde even maar huizen- en aandelenmarkten stegen door. Toen volgden Srebrenica, 9/11 en een paar politieke moorden in Nederland. Instabiele tijden maar de markten stegen door. Tot 2007, de crisis, die een verzameling crisissen bleek te triggeren. We bleken deel uit te maken van een grotere wereld en te lijken op andere landen.
Ceremonieel
Tussen Emma en Beatrix is de macht van het staatshoofd ingedamd. Steeds meer wordt de vorst burger met gelijke rechten. Met ingang van 2012, is die macht verder ingedamd doordat de Koningin niet meer de formateur benoemt. Met een vrijwel ceremonieel koningschap gaan we de toekomst in.
Gelukkig voor de koning betekent afnemende staatsmacht niet dat hij zonder macht is. Uit zijn recent, als kroonprins, gedane opmerking ‘lintjes knippen kan heel inhoudelijk zijn’, blijkt dat Willem Alexander goed weet dat soft power ook macht is.
Met de troonsafstand van Beatrix en de kroning van Willem Alexander komt een einde aan een tijdperk. Het was een lange eeuw die Nederland diepgaand veranderde. Van een groen polderland doorsneden door ‘breede rivieren’ naar een land waar langs de randen rook uit hoge betonnen schoorstenen komt. Waar de bevolking groeide van vierenhalf naar zeventien miljoen, een land dat zich langs bloedgroepen organiseerde en dat weer ophief en zijn kerken leeg liet. Een land waar iedereen, net als in de rest van de wereld, leeft met social media en computers die op je hand passen.
Anno 2013 zijn we niet beter, meer, slechter, corrupter of minder corrupt, rijker of armer, veel beter bestuurd of veel slechter bestuurd, meer of minder stabiel dan ander landen.
De ‘hubris’, de borstklopperij mag in het closet van de geschiedenis. We zijn niet meer verlicht en hopelijk ook niet bijzonder bekrompen.
We horen hooguit bij de groep Noordelijke landen die er binnen de Euro wat beter aan toe zijn, weliswaar niet zo goed als Duitsland, of als Zweden en Finland, maar we spreken Nederlands en voetballen Oranje. Wat ons, naast nog een paar andere zaken zoals de taal en onze polders, onderscheidt, is onze eeuw met vier Koninginnen.
.gif)
