Over tien jaar gekozen burgemeester

10 februari 2014 door de redactie

Twee derde van de bevolking is momenteel voor de gekozen burgemeester; 44 procent wil dat de burgemeester rechtstreeks wordt gekozen; 22 procent wil de keuze overlaten aan de gemeenteraad.
Dat blijkt uit recent onderzoek. (Zie VNG-magazine van 5 februari, jl.)

Kortom, een schamele 16 procent is nog maar voor de huidige situatie, voor de benoemde burgemeester. Recent heeft zelfs de leider van het CDA, Haersma Buma, zich uitgesproken voor de gekozen burgemeester.
Of dat een rechtstreeks gekozen burgemeester moet zijn of een burgemeester gekozen door de gemeenteraad liet hij in het midden.

'Burgemeesterspartij'
Verrassend was die uitspraak van ‘burgemeesterszoon’ Haersma Buma (zowel zijn grootvader als zijn vader waren burgemeester) zeker. Want het CDA is altijd een fel tegenstander van de gekozen burgemeester geweest. Er wordt wel gezegd, omdat het CDA meer dan de andere politieke partijen een’ burgemeesterspartij’ is; immers verreweg de grootste leverancier van burgemeesters in ons land.

Verrassend was die uitspraak van ‘burgemeesterszoon’ Haersma Buma (zowel zijn grootvader als zijn vader waren burgemeester) zeker.

Hoe dan ook, het moment om de gekozen burgemeester in te voeren lijkt meer nabij dan ooit.
Hoe komt het eigenlijk dat de ons omringende landen in Europa die wel hebben, sommigen zelfs al lang, en wij met een ‘benoemde burgemeester ‘zitten opgescheept?

Thorbecke
In de discussie over de gekozen burgemeester plegen tot op de dag vandaag toe, zowel de voor – als de tegenstanders, zich op Thorbecke te beroepen, de 'vader' niet alleen van onze eerste échte grondwet, die van 1848, maar ook van de daarbij behorende gemeentewet.
Dat komt omdat er eigenlijk zogezegd twee ‘Thorbecke's’ zijn: de filosoof en de politicus.
In 1830 gaf de staatsrechtsfilosoof Thorbecke aan de Leidse universiteit zijn befaamde grondwetscolleges. Daarin spreekt hij inderdaad een duidelijke voorkeur uit voor de gekozen burgemeester.
Maar er is dus ook nog een andere Thorbecke.
Zowel tijdens zijn eerste als zijn tweede kabinet had de politicus Thorbecke als minister van binnenlandse zaken en tevens ‘premier’ natuurlijk een grote vinger in de pap wat bestuurlijk Nederland betreft.
Die Thorbecke, de politicus Thorbecke, zag de burgemeester als ‘een zelfstandige gemeenteambtenaar‘ (Briefwisseling, deel 127). Een ambtenaar dus. M.a.w. een benoemd iemand.

De politicus Thorbecke zag de burgemeester als ‘een zelfstandige gemeenteambtenaar‘.

Ommezwaai
De rede van Thorbecke’s ommezwaai? De politicus Thorbecke wilde verzekerd zijn van burgemeesters, die handelden ‘in de vrije geest van de grondwet van 1848’.
Hij wilde af van de oligarchische families, die toentertijd elkaar, vooral in de kleinere steden, het ambt van burgemeester toespeelden. Die macht wilde hij breken.
Dat is inmiddels allang gebeurd. Maar ‘de benoemde burgemeester’ is in de grondwet blijven staan.
En grondwetswijziging is in Nederland een hele klus. Eerst moet het wetsontwerp tot grondwetswijziging door beide Kamers geloodst met een eenvoudige meerderheid. Vervolgens moet het wetsontwerp, na landelijke verkiezingen, opnieuw door beide Kamers worden aangenomen met twee derde meerderheid

Wetsontwerp
Momenteel ligt er ter behandeling bij de Tweede Kamer een initiatief wetsontwerp van de hand van D66-Kamerlid Schouw om ‘de benoemde burgemeester’ uit de grondwet te schrappen.
Indien dit initiatief wordt gehonoreerd, zou daarna bij ‘gewone’ wet (aanpassing Kieswet) het gekozen burgemeesterschap geregeld kunnen worden. Of dat door directe keuze of door keuze door de gemeenteraad zal gaan, daarover wil men pas te zijner tijd beslissen.
Er is dus nog een lange weg te gaan.
Ik schat dat de eerste tien jaar de gekozen burgemeester er niet in zit.

De Volkskrant onthulde dat premier Lubbers tijdens zijn bewind twee benoemingen eigenhandig doordrukte.

Tot zolang moeten we het met de benoemde burgemeester doen. En dus …met het erfgoed van de politicus Thorbecke. Die dus inzake het burgemeesterschap niet vies van manipulatie was. En die smet is aan het benoemde burgemeesterschap blijven kleven tot vandaag de dag.

Lubbers
Zo onthulde de Volkskrant, eind 2012, dat premier Lubbers tijdens zijn bewind, tegen het advies in van de vertrouwenscommissies van de betreffende gemeenteraden, twee benoemingen eigenhandig doordrukte, en wel in Den Bosch en in Tilburg. Daar kwam de Volkskrant achter, dankzij een lek in de beveiliging van het Nationaal Archief (Volkskrant 19-11-2012).
Het laat zien dat de extreem lange plicht van geheimhouding (75 jaar) die leden van de vertrouwenscommissies opgelegd wordt en die gesanctioneerd is met celstraf en hoge geldboete, niet zozeer te maken heeft met de privacy van de solliciterende persoon, zoals de officiële versie luidt, maar veel meer met het afdekken van zekere onfrisse praktijken achter de schermen.