Films uit Congo en uit Mexico: 'L'Arbre de l'authenticité' en 'The Great History of Western Philosophy'
(update 9 feb) De Tigercompetitie van het IFFR kent een lange traditie van narratieve en ook meer experimentele films. Tot die laatste categorie mag je de volgende twee films rekenen. De documentaire film van Congolese bodem L'Arbre de l'authenticité en de uit Mexico stammende animatiefilm The Great History of Western Philosophy. Beide films beleefden hun wereldpremière op het festival en beide zijn het ook caleidoscopische films waarbij het verhaal wordt gevormd door een reeks verhalen en anekdotes, die elkaar deels in beeld en geluid overlappen.
L'Arbre de l'authenticité
L'Arbre de l'authenticité van de Congolese kunstenaar, filmmaker Sammy Baloji is een feitelijk, driedelig, essay om de bevindingen en ervaringen van verschillende onderzoekers in Congo te presenteren. Waar de vertelling deels in het verleden plaatsvindt gebruiken de makers daarvoor gesproken voice-overteksten tegenover en zorgvuldig gefotografeerde beelden van de hedendaagse Congo. Soms vormen de beelden en gesproken teksten een contrapunt, maar meestal gaan ze een nieuw soort verbinding aan. Ze worden geholpen door het statische camerawerk, af en toe afgewisseld met even bondige droneshots -de enige keren dat de camera beweegt- die een overzicht geven van de gefotografeerde landschap. Een koloniale nederzetting in verval, een regenwoud, een enkel goed onderhouden instituutsgebouw en op de achtergrond de Congostroom. De rivier die niet voor niets consequent wordt omschreven als 'De machtige' in verslagen over ontdekkingsreizigers zoals Henri Morton Stanley.
Een toren in regenwoud
Rond 2012 wilde de Belgische bioloog Hufkens in het kader van zijn wetenschappelijk onderzoek een koolstofmeettoren installeren op de plaats Yangambi in het Congobekken. Een toren om schommelingen in koolstof en CO2 op verschillende hoogten boven het grondoppervlak te registreren met als uiteindelijk doel om de koolstofopslagcapaciteit van het één na grootste tropische regenwoud te meten. Die meettoren is een terugkerend visueel motief in de film. Een ander beeldmotief zijn close ups van het archief waar Hufkens in Yangambi een driekwart eeuw oud biologische archief herontdekte. Het archief bevatte nauwkeurige observaties van bomen en hun groei vanaf 1937. Het archief kan samen met weersobservaties een beeld geven van de ontwikkeling van het regenwoud en haar invloed op het klimaat. Het eerste deel van de film zoomt op al die feitelijke data in.
Het regenwoud in 'L'Arbre de l'authenticité'. Bld. IFFR
Farnana 's Dagboek
Door het gebruik van de dagboeken van Paul Panda Farnana (1888 -1930) is het tweede deel van de film veel verhalender. De in Congo geboren Farnana ging op zijn 12e naar België en werd daar opgeleid als landbouwkundig ingenieur. In 1909 keerde hij terug naar zijn geboorteland als landbouwkundige derde klasse. Rond 1914 leefde hij opnieuw in België en vocht aan de zijde van het Belgische leger tegen de invallende Duitser werd kort daarna krijgsgevangen en kwam pas na het eind van de oorlog weer vrij. Farnana, die toen in dertig was, werd een vooraanstaand criticaster van misstanden in het Belgische koloniale project op zijn geboortegrond. Vanuit die brede optiek geven zijn dagboekaantekeningen in voice-over een fascinerend beeld van België en Congo rond de Eerste Wereldoorlog.
Achtervolgd door olifanten
Ook het derde deel van de film is gestructureerd rond dagboekaantekeningen, dit maal van de Belgische bestuurder in Congo Abiron Beirnaert (1903 -1941). Beirnaert vertelt boeiend en tegelijk in een mengsel van koloniale vervreemding, over zijn soms avontuurlijk Congolese belevenissen. Zoals de keer dat hj in een lange onvoorziene nachtrit met de auto, per ongeluk een olifantenjong aanreed en achtervolgd werd door twee razende volwassen olifanten.
Van Reybrouck
De opbouw van de film in zijn drie afzonderlijke delen vormt zo een parallel met de manier waarop wetenschappelijk onderzoek in het veld georganiseerd wordt. Het is ook geen verrassing dat juist schrijver onderzoeker David van Reybrouck van boek 'Congo' meewerkte aan het script. De beelden van Sammy Baloji en cameraman Franck Moka zijn daarin een observerend en meditatief contrapunt. Behalve daarin ligt de kracht van Baloji en zijn team vooral in de manier waarop hun film het leven in het Congobekken nu en in het koloniaal vroeger tastbaar maken.
The Great History of Western Philosophy
Waar L'Arbre de l'authenticité methodisch en documentair gedreven is, hanteert de dadaïstische animatie The Great History of Western Philosophy van de Mexicaanse filmmaker Aria Covamonas een tegenovergestelde benadering. Eén waar alles mogelijk is. Centraal staat de monnik Xuanzang uit de klassieke Chinese roman ‘Journey to the West. Aria Covamonas vereenzelvigd de monnik die het verhaal vertelt mie zichzelf als ‘kosmische animator’. Die hoofdpersoon wordt evenals in de roman begeleid een kwartet fantastische helpers. De Monkey King die een apenkop op een mensenlijf heeft, Zhu Baji met varkenskop op mensenlichaam, de demon Sha Wujing en de Drakenprins, die soms verandert in een paard wat handig is bij het transport.
Mao en de animator
In deze surreële setting krijgt de kosmische animator van het Centraal Comité van de Chinese Communistische Partij. onder waakzaam oog van voorzitter Mao Zedong, de opdracht om een film over de westerse filosofie te maken. Van Plato tot Nietsche. En hoewel het uitgangspunt van de reis en de opdracht een bepaalde interne logica behouden, waarin Mao en de animator het voortdurend aan de stok hebben, ontvouwt zich op het scherm als een magnifieke orgie van geanimeerde beelden. Het maakt de film in essentie een grote collage van bewegende schilderijen, die elk hun eigen fragment van dit groter dadaïstische beeldverhaal vertellen. Daarin lijken Mao's strikte pogingen tot toezicht op de hele onderneming tot mislukken gedoemd. Voordat we de uitkomst weten moeten de helden, inclusief Mao en de kosmische animator zelf, nog door een zee van vaak komische conflicten. Iedereen die beweert het verhaal in al zijn zijsporen te kunnen volgen, heeft de beelden waarschijnlijk over het hoofd gezien, wat jammer is, want juist die zijn verbluffend in hun overvloed in dit uiteindelijk onnavolgbare werk van Aria Covamonas.
Uitdaging
In beide films is het verhaal enigszins ondergeschikt aan de vorm, die wordt bepaald door de inhoud zelf. In L'Arbre de l'authenticité wordt deze vorm gevormd door wetenschappelijk onderzoek en de spookachtige schoonheid van verval en schitterende details van het regenwoud. The Great History of Western Philosophy wordt gedreven door een fascinatie voor het potentieel van animatie om beeld en geluid om de door de maker waargenomen absurditeit van de werkelijkheid een in de vorm gewortelde betekenis te geven.
In zekere zin zijn beide films excessief, de ene in zijn nauwgezette methodologie, de andere in zijn woeste maar consequent gecomponeerde vorm. Beide films zijn een uitdaging aan de aan verhalende cinema verslingerde kijker. Een uitnodiging om zich over te geven aan een ander soort filmische ervaring die zeker de moeite waard is.
Still uit 'The Great History of Western Philosophy. Bld IFFR'
_2-S.jpg)
