Dromen van Praag
Onze emeritus stadsdichteres Jana Beranová isoud en broosmaar soms vlamt zijop.Dat gebeurde afgelopen woensdag toen ze uit handen van de Tsjechische ambassadeur De Gratias Agit oorkonde ontving. Daarmee spreekt het Tsjechische Ministerie van Buitenlandse Zaken haar erkentelijkheid uit aan mensen die zich met woord en daad hebben ingezet voor de goede naam van Tsjechië in de wereld. Nou, dat heeft Jana gedaan: niet alleen met gedichten maar ook met de vertaling van grote hoeveelheden literatuur uit haar voormalig vaderland.
Ik zat in de zaal. En ik moest aan Praag denken, niet aan de toeristenstad van tegenwoordig maar aan hoe het was voor de val van de muur en de ineenstorting van het communisme. Ik ben er twee maal geweest, een keer met een studentenreis en een keer op kampeervakantie.
Professor Presser zei het met nadruk: 'De drie mooiste steden van Europa zijn Amsterdam, Venetië en Praag. Praag is nu de weg opgegaan van deze zustersteden naar de vernietiging door het massatoerisme. Maar dat was in 1971 bij lange na niet het geval. Het kostte toen immers moeite als toerist het IJzeren Gordijn te penetreren
Onze studievereniging had een bus gehuurd voor een veertiendaagse rondreis in Tsjechoslowakije. We moesten twee professoren meenemen en een wetenschappelijk doel formuleren. Dan betaalde de universiteit de helft van de kosten. Dat vonden we allemaal normaal in die tijd en niks bijzonders maar wel zoals het hoorde. We gingen zogenaamd om de specifieke structuur van middeleeuwse midden-Europese steden in ogenschouw te nemen waarvan Tsjechoslowakije nu eenmaal de beste voorbeelden kende. Aan de grens kregen we een verplichte gids mee, mevrouw Zahalkowa. Ik zal haar naam nooit vergeten.
Ik nam alle nummers in van Der Spiegel en andere Duitse tijdschriften die de deelnemers aan de reis in hun koffers hadden meegenomen en gaf die aan mevrouw Zahalkowa om op de zwarte markt te verkopen. Er bestond in haar land een grote vraag naar zulke strikt verboden lectuur. Mevrouw Zahalkova bleek een groot kenner van kunst en geschiedenis. We leerden veel van haar. Ze opende ook deuren die volgens haar voor anderen gesloten bleven. Ze maakte geen geheim van haar kritiek op het regime maar voor hetzelfde geld bracht mevrouw Zahalkowa netjes elke avond rapport uit aan de geheime dienst. We hebben tenslotte na de Wende allemaal geleerd hoe alomtegenwoordig in de DDR de Stasi was. In Tsjechoslowakije zal het niet anders zijn geweest.
Praag was een stad van verbijsterende schoonheid en grote architectonische volmaaktheid. Dat gold niet alleen voor de middeleeuwse binnenstad en de burcht aan de andere kant van de rivier maar ook voor de Jugendstilwijken erom heen. Zo is de Parijse Straat misschien wel de mooiste van de wereld en ik overdrijf niet. Veel bouwwerken waren echter vervallen. Overal stonden steigers zonder dat daarop activiteiten vielen waar te nemen. Lichtreclames waren betrekkelijk schaars maar tegelijkertijd bijzonder smaakvol en niet opdringerig. In de winkelstraat Na Prikope was het druk bij de Arbat. Dat bleek een socialistische versie van de McDonald´s te zijn. Men verkocht er grauwe hamburgers en de Arbat is de voornaamste winkelstraat van Moskou. Vandaar de naam. Je kon beter de Arbat links laten liggen en worstjes kopen die overal in stalletjes verkocht werden al spatte het vet er aan alle kanten uit.
Toen naderde de eerste mei. We konden observeren hoe die optocht werd georganiseerd. Dat gebeurde per bedrijf zodat niemand zich aan deze verplichte politieke klus kon onttrekken. Bij honderden reden uit het hele land bussen de stad in vol demonstranten. Zo overschreed het aantal deelnemers gemakkelijk het miljoen. Helemaal aan het eind trok het losse volk op dat bij geen enkel bedrijf of geen enkele organisatie hoorde. Iedereen was ruim voorzien van rode pluimen om mee te zwaaien. Muziekkorpsen liepen mee. Sommige arbeiders kwamen in werkkleding. Ik zag een slager met een bebloede voorschoot en een vervaarlijk mes. Alles was tot in de puntjes geregeld. Nergens stokte de stoet, Uiteindelijk kwamen wij op het hoofdplein van de stad uit, de Vaclav Namesti, eigenlijk meer een zeer brede boulevard. Aan het eind daarvan stond op een soort toneel de leiding van het land opgesteld, dictator Husak in het midden met onder hem een enorme ster. Ongeveer dertig meter voor dit gezelschap begon iedereen te juichen en dertig meter daarna stopte men abrupt. De stoet was intussen in twee richtingen gesplitst en dat gebeurde precies voor de tribune met de hoogwaardigheidsbekleders. Daarna was het ook afgelopen met de optocht. Iedereen ging zijns weegs. Ik stopte mijn pijp met La Isla tabak uit Cuba. Die was sterk gearomatiseerd en bezorgde je een pijnlijke tong.
´s Middag was iedereen in Praag, niemand uitgezonderd, ook wij niet, straal lazerus. De kinderen konden overal gratis roodkleurige ijsjes krijgen. Het was duidelijk: de eerste mei leverde in dit land iedereen een kater op.
De kampeervakantie vond een jaar of vijftien later plaats, drie jaar voor de fluwelen revolutie. Maar van zwakte gaf het regime op dat moment geen blijk. We kwamen met de auto en de achterbak was deels gevuld met grote pakken Persil. Ik had namelijk tegen mijn Tsjechische collega Olga Marschal gezegd: 'Als we nog wat voor je moeder mee moeten nemen, dan zeg je het maar'. Het werd Persil want van het socialistische waspoeder vielen de gaten in je kleren. De oude mevrouw Marschal woonde in een appartement achter het Vaclav Namesti. Ze was zo blij als een kind met de Persil en richtte een enorme maaltijd voor ons aan. 'Hoe lang zijn jullie nu hier', vroeg zij in haar middeneuropese Duits.
'Twee dagen, mevrouw Marschal'.
'Dann, zei ze, 'Dann haben Sie schon gesehen was geschieht wenn das Gesindel an die Macht gelangt'.
Een aantal jaren na de Fluwelen Revolutie kwam de rechtse premier Vaclav Klaus aan de macht de eerste sloper van wat de dissident Havel en zijn geestverwanten zich van een vrij Tsjechië hadden voorgesteld. Olga Marschal kende hem wel. 'Dat was de zoon van onze benedenburen in Praag', vertelde ze me. 'Hij wilde niet met me spelen omdat hij bij de Rode Pioniers zat en ik volgens hem een dochter was uit de bourgeoisie'.
.gif)
