Debuutroman 'Mimosa,' meedogenloos en vol mededogen
De debuutroman Mimosa van de 23 jarige Mette van Dijk (2000) vertelt het verhaal van Maria, een jonge kunststudente aan de Amsterdamse kunstacademie. Haar boek is een vrij nauwgezet onopgesmukt relaas van een jaar uit het leven van Maria tijdens het jaar dat aan haar afstuderen aan de Gerrit Rietveld Academie voorafgaat. Hoofdfiguren zijn enerzijds haar naaste familie, vooral haar moeder Edith, vader Anton, broer Jozef en zus Catherina, opa Willem en anderzijds haar nieuwe vrienden in de Bijlmer waar ze tijdens dat jaar gaat wonen. Boksleraar Louis, 'gangster' Yves, de wat eenzame Bobo die voorstelt haar souteneur te worden. Die nieuwe vrienden vertegenwoordigen een ander leven waar seks nadrukkelijk een belangrijke rol in speelt. Als ik zo precies en expliciet over het seksleven van mijn hoofdpersoon kan schrijven, kan ik over alles schrijven moet Mette van Dijk gedacht hebben.
'Veldwerk' in de Bijlmer
De hoofdstukken in het boek 'Mimosa' beschrijven afwisselend het leven van Maria met haar Utrechtse familie en het leven van de kunststudente, vooral in Amsterdam Zuidoost. Het familieleven wordt hier en daar doorkruist door herinneringen, gedetailleerd en beeldend beschreven, evenals als de huid van dingen, van gezichten en omgevingen. Alles kan er toe doen in de onderzoekende beschrijvingen van de waarnemingen van de jonge Maria. Het resultaat is de beschrijving van een thuishonk dat ondanks alle wrijvingen en adolescentenstuipen en ondanks de soms meedogenloze observatiestijl, toch met mededogen beschreven wordt.
En er is reden voor mededogen, niet in het minst vanwege wat ouders in de roman bereid zijn te doen. Het boek valt in de openingszin direct met de deur in huis "Mijn moeder gaat een huis voor me kopen. Ze heeft vierhonderdduizend euro over en we zoeken een leuk appartement, ergens in Amsterdam". Verfrissend VVD denk je dan in een tijd dat bestaanszekerheid een stopwoord in de politiek geworden is. De kinderen van de rijken hebben het goed, hoe moet dat verder?
"Mijn moeder gaat een huis voor me kopen. Ze heeft vierhonderdduizend euro over en we zoeken een leuk appartement, ergens in Amsterdam. Ik wil in de Bijlmer wonen, zodat ik al mijn zwarte buurmannen kan neuken. Ik vraag me af of mijn moeder dat doorheeft wanneer ik haar probeer over te halen haar centen in die mistroostige flatgebouwen te investeren. Ik denk het niet."
''Ik,'' vertelt hoofdpersoon Maria direct in het vervolg, "wil in de Bijlmer wonen zodat ik al mijn zwarte buurmannen kan neuken." De roman maakt beide waar: Edith, de moeder van Maria koopt een huis voor Maria en Maria heeft krijgt relaties met meerdere van haar zwarte mede Bijlmerbewoners.
Overigens is die openingszin ook direct na het verschijnen van de roman ook al steen des aanstoots voor veel critici uit de (sociale) mediawereld geworden: de schrijfster was uit op racistisch effectbejag. Lokale Bijlmer radiozender FunX belde Mette van Dijk op om haar als schrijfster rekenschap te vragen. Of ze haar verontschuldigingen zou willen aanbieden. Sociale media stonden bol van verontwaardiging. In NRC stond een woedende column van Karin Amatmoekrim: 'alles van kleur is enkel in het leven geroepen om de psychologische ontwikkeling van een wit personage aan te zetten', luidde een verwijt uit de stroom van verwijten. Op een bepaald moment moest de schrijfster even onderduiken om aan alle negatieve belangstelling te ontkomen. De uitgever probeerde haar te beschermen zodat ze zelf niet meer olie op het vuur zou gooien.
Gerrit Rietveld
De beschrijvingen van seks zijn expliciet en beeldend ''Hij brengt me in model als een pop van ijzerdraad. Zijn lul is enorm: dikker dan een komkommer, zo lang als een middelgrote courgette." De stijl is autofictie, een vorm van fictief proza dat heel dicht bij de schrijver ligt. De ik-figuur van het boek studeert evenals de schrijfster aan de Rietveldacademie. Of om terug te komen op dat expliciete "Mijn lichaam zuigt zich vol als een spons. Mijn lippen, mijn borsten, mijn schaamlippen... ze zwellen allemaal direct op onder zijn scherpe onyx ogen." Het is proza dat in een negentiende-eeuwse pornografische roman zoals die onder de toonbank werden verkocht niet zou misstaan. Hier heeft het de functie dat het allemaal vertelt moet worden. Het boek is namelijk ook afstudeerproject van protagonist Maria op de Gerrit Rietveld Academie. Dat kan omdat je op de Rietveld als academie van Beeldende Kunsten met een veelheid aan disciplines kan afstuderen. Dus ook met iets wat je niet een twee drie met beeldende kunsten zou associëren zoals een roman. In het hoofdstuk Kunstacademie in het midden van het boek heeft Maria een gesprek met haar docent op de Rietveld Erik Egberts. Maria: ''Ik adem nadrukkelijk in: 'Ik heb van alles geprobeerd: films maken, schilderen. Maar het leidt nergens toe. Ik gelóóf er niet in.' Erik luistert. 'Het enige carrièrepad waar ik me nu geschikt voor voel, zeg ik, overdreven duidelijk articulerend, 'is hoer.' "
Sahara
Het dubbelleven dat iedere adolescent leidt hoort bij volwassen worden. Het krijgt hier juist door het contrast tussen welvaart en expliciete seksscènes een andere kwaliteit omdat er hier door Maria een vaardigheid meegenomen wordt uit het ouderlijk huis die ze als het ware van ouders Anton en Edith en van haar oudere zus, ook met haar eigen ervaringen uit het Afrika heeft meegekregen. Haar ouders Anton en Edith werken en werkten beiden als cultureel onderzoeker in Afrika evenals haar oudere zusje die in een gekkenhuis in Ivoorkust gewerkt heeft. De spreekwoordelijke paplepel is niet te weinig gezegd. Haar oudere zus als kleuter op foto's 'spelend in het Saharazand tussen pikzwarte kinderen,' haar ouders die jarenlang samen in Mali onderzoek hadden gedaan en de daarbij horende beschikbaarheid van 'een grote hoeveelheid avonturen die ze op aanvraag konden navertellen,' vormen het permanente decor waarin Maria is opgegroeid.
Een van werkwijzen van sociaal en antropologisch onderzoek is immers deelname aan de dagelijkse activiteiten van een cultuur en er geheel aan deelnemen. Het is een werkwijze die niet alleen door sociale en antropologische onderzoekers wordt gebruikt maar ook een die door veel romanschrijvers maar ook journalisten gebruikt wordt denk aan Hunter S. Thompson's Fear and Loathing in Las Vegas uit 1971, maar ook aan modernere romans zoals het fictionele non-fictieboek Crudo uit 2018 van Olivia Laing.
Lef
Hier wordt door hoofdpersoon Maria vriendschappelijke seks van dichtbij, observerend maar ook selectief in detail -tot aan de smaak van sperma-, beschreven, in kruising met meer precieze analyses en observatie van het gezinsleven waar ze mee opgegroeid is en dat ze misschien juist wel dankzij de hulp van haar nieuwe avonturen die nu eens niets met die van het rijke repertoire van Anton, Edith en Catharina te maken hebben. Het is een eigen wereld waar, je alleen toegang toe krijgt als je je er volledig in onderdompelt. Het maakt Mimosa tot een interessant maar ook moedig debuut. Om zo'n roman te schrijven ook al ben je relatief rijk, of misschien juist daarom, moet je risico durven nemen en moet je, omdat je zelf met lichaam en ziel deel van de inzet bent, een stevige dosis lef hebben. En zo lukt het hoofdpersoon Maria om aan het einde van het boek al 'die schreeuwende mensen op hun balkons' onverschillig achter zich te laten.
Mette van Dijk. 2023. 'Mimosa'. Amsterdam. Prometeus. pp. 253. € 22,50
.gif)
