Dichtbundel ‘Drie oden van Álvaro de Campos‘ ware ontdekkingsreis naar de ziel van de dichter
Wat is er mooier dan als vertaler van gedichten tot het uiterste te gaan om zo dicht mogelijk in de huid te kruipen van de dichter. Dat heeft artistiek allesdoener Peter Goedhart gedaan toen hij de gedichten in Fernando Pessoa (1888-1935): Drie Oden van Álvaro de Campos van het Portugees naar het Nederlands vertaalde en van een inleiding voorzag. De zanger, dichter, vertaler, componist en liefhebber van Portugal en de Portugese cultuur moet zijn hart hebben laten spreken toen hij begon aan het uitdagende vertaalwerk van de meest vooraanstaande Portugese dichter van de 20ste eeuw.
In de achterflap van wat als een ‘dichtbundel plus’ kan worden beschouwd staat dat de dichters van de zee Goedhart lief zijn en dat de zee als het ware door zijn aderen stroomt. Zijn maritieme verbondenheid gaat verder dan dat. Eenmaal in 1963 aan wal gestapt van de havenstad Lissabon wist de destijds 23-jarige opstapper van een klein vrachtschip het vrijwel meteen: “ik hoor ook in Portugal thuis.“
De verbondenheid met Portugal en het veelzijdige maritieme leven en dat van anderen onder wie Fernando Pessoa deelt Goedhart met veel anderen, onder wie Pessoa’s tijdgenoot dichter/scheepsarts Jan Jacob Slauerhoff en de Friese fado zangeres Nynke Laverman.
De afbeelding op het omslag van de ‘dichtbundel plus’ kan associaties oproepen met Magritte’s schilderij Ceci n’est pas une pipe. Peter Goedhart vindt deze niet vreemd: “Ik bezit een Nederlandse vertaling van Leaves of Grass van Walt Whitman. Het motto aan het begin van dat boek luidt in het Nederlands vertaald: “ . . .Dit is geen boek, Wie’t aanraakt, raakt een mens aan.”
In het Engels luidt het motto als volgt :
“Camerado, this is no book,
Who touches this touches a man,
(Is it night? are we here together alone?)
It is I you hold and who holds you,
I spring from the pages into your arms—decease calls me forth.”
Dat zijn niet de enige lijnen naar het werk van Fernando Pessoa. De internationale betekenisvolle dichter is bij kenners van zijn leven en werk vooral bekend door de creatie van zijn ‘heteroniemen’. Dat zijn personen die Pessoa zelf een eigen persoonlijkheid gaf, compleet met een eigen denkwereld en levensstijl. Ze publiceerden als het ware hun eigen gedichten.
Álvaro de Campos
Een van de twintig personen die Pessoa creëerde was de dichtende bouwkundig ingenieur Álvaro de Campos. Hij is de auteur van de Drie Oden die door Peter Goedhart in de jonge uitgeverij Woord In Blik zijn geboekstaafd.
“De Campos was een sensationist in tegenstelling tot de figuur van de analyticus”, zegt Goedhart die dit gevoel herkent. “Bij al dat poëtische geweld, dat enthousiasme, die euforie van De Campos is er altijd op de achtergrond die weemoed. Dat schip dat wegvaart, het zeegat uit. Je blijft het volgen met een lach en een traan tot het verdwenen is achter de horizon.”
Dat gebeurt dan ook in De Campos’ Groet aan Walt Whitman. In zijn groet aan de Amerikaanse dichter verzucht De Campos:
Maar als ik er nu op terugzie, zit mij maar een ding dwars –
Dat ik niet jouw superieure kalmte heb gehad,
Jouw bevrijding als de met sterren bezaaide Eindeloze Nacht.
Over ‘kruipen in de huid van een ander' gesproken. Het is dat aspect dat Goedhart zo fascineert. Het stuwde hem al vertalende jarenlang voort. Uiteindelijk resulteerde zijn werk in de recente uitgave van de drie lofzangen van Älvaro de Campos: “Ik had de Ode Marítima al in 2009 vertaald, maar voor deze uitgave helemaal herzien. De eerste versie de oden zijn al in 1915 vertaald. In mijn vertaling heb ik de interpunctie en idioom zoveel mogelijk naar de oude versie teruggebracht al moest ik oppassen niet in archaïsch taalgebruik te vervallen.”
De vertaler kreeg direct het gevoel voor de gecreëerde persoon De Campos binnen, maar dat betekende niet dat de vertalingen van zijn gedichten een makkelijke klus was. Het was in voorkomende gevallen een kwestie van Portugese regel voor regel ‘wegen’ voor deze in het Nederlands werd omgezet.
Goedhart zegt over dat vertaalproces het volgende: “Er zijn dingen die bij mij geen doel treffen en anderen die een mens geheel inpakken. Kamergeleerden kunnen de achtergrond van het werk van Pessoa uitleggen, maar dat kan ik niet." Goedhart refereert aan zijn optreden als zanger en aldus kijkt de vertaler als het ware met de dichter van Ode Marítima mee als hij deze strofe vertaalt:
Daar gaat het schip Catrineta
Over de golven der zee
"Bij mij gaat het om het inlevingsgevoel en bij mijn optreden, dan bèn ik die figuur,” zegt Goedhart.
Fernando Pessoa (2021) Drie oden van Álvaro de Campos. Triomfale Ode, Het lied van de zee, Groet aan Walt Whitman. (vertaling Peter Goedhart). Rotterdam. Uitgeverij Woord In Blik. ISBN 9789491389252 . 120 pagina’s. €17,50
.gif)
