'Als iets zielloos is dan heb je niets'

19 mei 2013 door Ronald Glasbergen

Dat een stad om mensen gaat, is een deur die zo wijd open staat dat niemand meer beseft dat aan de andere kant nog iets te zien is. In ‘Rotterdam 2040’ de nieuwe film van Gyz la Rivière bouwt de stad aan haar toekomst.

Niets nieuws zou je denken, daar is iedere Rotterdammer van kinds af aan mee doodgegooid: maar de film ‘Rotterdam 2040’ vertelt een sprankelende alternatieve versie van dat stad-en-toekomst propagandaverhaal. Begeleid door – made in Rotterdam - popmuziek.

De film laat op een frisse, onnadrukkelijke manier zien hoe het verhaal van de vernieling van Rotterdam steeds verkocht is als vooruitgang.
Het verkeersplan waarmee het historische stratenplan van de binnenstad vervangen werd, de – soms tot op heden voortgezette – sloop van wat er nog over was en de stadsvernieuwing waren modern.

Impliciet raakt hij daarbij aan het gegeven dat de stad als plaats van geheugen, achteloos gesloopt is. ‘Als iets zielloos is dan heb je niets’ zegt La Rivière in zijn film. Hij noemt ook de grote hoeveelheid Rotterdam-boeken waarmee Rotterdammers de leegte probeerden goed te maken.

Dolf Henkes Prijs
Gyz la Rivière (1976, Rotterdam), frans voor ‘Gijs van de Rivier’, is een kunstenaar met ‘Rotterdam’ als werkmateriaal. Voor zijn film ‘Rotterdam 2040’ bundelde hij de voorstudies in een boek dat eind 2012 uit kwam. In januari 2013 ontving hij de tweejaarlijkse Dolf Henkes Prijs, één van de belangrijker kunstprijzen in dit land. Dat betekende behalve de eer, ook 12000 euro. Die kon hij goed gebruiken om zijn film af te maken.

Daarin komen een reeks oer-Rotterdamse thema´s aan bod. Gyz veegt ze bij elkaar en maakt er op een fascinerende manier zijn eigen verhaal van. Na het Duitse bombardement wordt het stratenplan van de binnenstad en de resterende gevelresten gesloopt. Bijvoorbeeld de klassiek negentiende-eeuwse Schouwburg aan de Aert van Nesstraat.
Jaren later krijgt de stad er de kist van Quist voor in de plaats. Van de gebouwen die in 1940 resteren moeten er, binnen en buiten de stadsdriehoek, de volgende decennia velen alsnog aan geloven. Voorbeelden zijn de sloop van de moderne Bijenkorf van Dudok en de sloop van kerken zoals de Koninginnekerk in Crooswijk.

Drie tijden
De film duurt 95 minuten en heeft een ogenschijnlijk eenvoudige chronologische opbouw in hoofdstukken. Maar La Rivière werkt steeds in drie tijden tegelijk. In elk hoofdstuk, of het nu de jaren vijftig of tachtig betreft, komen heden verleden en toekomst ter sprake. Dat wordt in tempo bij elkaar gehouden door een persoonlijk en ook daardoor coherent verhaal.

De beelden en de muziek zijn een soort tegenmelodie: humoristisch, snel en polemisch. Er in ontwikkelt La Rivière zijn toekomst. Hij ziet daarin een grote spannende metropool waarin alle tijden samengaan.
Een vraag die je onderhuids in de film steeds hoort terugkomen is: Waarom konden in 1940 en daarna de historische en de moderne stad niet samengaan? Degenen die daar weinig heil in zagen waren een handvol industriëlen en ingenieurs, die tijdens de oorlog de plannen voor ‘het nieuwe Rotterdam’ maakten.
Mannen zoals C.H. van der Leeuw, C. van Traa en J.A. Ringers. Ze wilden functionele moderne architectuur. Hen stond een wetenschappelijk ontworpen stad voor ogen. Geen rommel maar orde. Geen historisch fetisjisme, maar vooruit kijken. Geen beelden, maar schema’s. Een strakke opgeruimde wereld zonder chaotische oude stadsplannen en gebouwen, weg met de geschiedenis van de stad.

Stadsvernieuwing
Zo ging het. Rond de jaren zeventig van de vorig eeuw kwam daar de stadsvernieuwing bij. Rotterdammers mochten, nadat de vooroorlogse woningen rond het centrum aan gebrekkig onderhoud ondergingen, in randgemeenten als Capelle a/d IJssel en IJsselmonde gaan wonen.

De achtergebleven stadswoningen werden gesloopt of onherkenbaar ‘stadsvernield’. De stadsvernieuwing, vertelt de film, heeft drie keer meer woningen doen sneuvelen dan de 24.000 die bij het bombardement verloren gingen.

Je hoeft het niet met alles in La Rivière’s visie eens te zijn. ‘Rotterdam 2040’ is La Rivière’s persoonlijk manifest. Voor een stad met een ziel. Hij heeft een punt en een programma. Het modernisme voor een deel het museum in en de (gebouwde) geschiedenis terug in de stad, samen met zo veel mogelijk oud en nieuw volk.,,Is het onderwerp klaar?’’ ,,Natuurlijk niet,’’ antwoordt Gyz, ,,dit is maar het begin.’’
Hij vertelt dat hij nu met een film over Napels bezig is. Die stad is niet vernieuwd maar voor de rest kan de filmmaker dicht bij z’n eigen stad blijven: ,,Napels lijkt wel één groot Crooswijk.’’
In de ideologieën van de twintigste eeuw lag de toekomst vast. In ‘Rotterdam 2040’ zijn er vele toekomsten.

De film Rotterdam 2040 is tot 16 juni te zien in TENT op de Witte de Withstraat.