‘Erris maar 1 cor vaan’ versus ‘Van Isis Valentine de vader’
Het was druk afgelopen zaterdagmiddag in het roemruchte Café de Schouw aan de Witte de Withstraat. In dit aloude trefpunt van kunstenaars en journalisten wemelde het van de poëzieliefhebbers. Uitgeverij Douane presenteerde er de laatste bundel gedichten van Cornelis Bastiaan Vaandrager, getiteld ‘Novilon’.
Stichting Uitgeverij Douane is een kleine Rotterdamse uitgeverij die naast Rotterdams werk vooral Slavische literatuur uitgeeft. De uitgeverij wordt gerund door Hans van Willigenburg – bekend van Stadslog Rotterdam en zijn artikelen in ThePostOnline -, voormalig stadsdichter Daniël Dee en Hermen Hoek.
In een inleidend praatje meldde het drietal dat Uitgeverij Douane binnenkort een bundel met daarin de lievelingspoëzie van onze eigen burgemeester Ahmed Aboutaleb zal uitgeven. Dichter en Vaan bewonderaar Mark Boninsegna zette de presentatie van Novilon nog wat luister bij door een gedicht van Vaan voor te dragen, en een aantal van hemzelf, waarvan één over Vaan. Dankzij hem weten we nu dat Cor begraven ligt bij grafnummer 705 (om precies te zijn: graf B-705 op de Zuiderbegraafplaats – bron: Google).
Na het geslaagde optreden van Mark Boninsegna nam Cyd, de charmante kleindochter van Cor Vaan, de bundel in ontvangst.
De samensteller van de bundel is Karel ten Haaf, die wegens ziekte bij de presentatie afwezig was. In Novilon heeft hij Vaandragers losse gedichten samengebracht, her en der geplukt uit diverse tijdschriften. Ze zijn nooit in een van zijn officiële bundels terechtgekomen. Ook niet in Made in Rotterdam, zijn verzamelde werk uit 2008, samengesteld door Hans Sleutelaar en Martin Bril. Novilon vormt postuum een trilogie met de eerder verschenen bundels Metalon (1986) en Sampleton (1992).
Sampleton staat voor ‘stalen’ of ‘monsters’ en Metalon voor metaal. Novilon is een verend vinyl dat je kunt gebruiken als vloerbedekking. Een poëtisch drieluik met een industriële connotatie dus, heel Rotterdams. Nog een keer googelen leert dat Novilon zorgt voor een stille vloer en prettig is voor je onderburen als je een zware tred hebt. Je kunt het ook gemakkelijk schoonhouden. Een hele uitkomst dus. Het komt voor in het gedicht (Leve de) Onera.
Anker in goudmenie, op Novilon (vloerbedekking),
Voor haar(d), geslote, gas agter glas,
Die wel wat lager kan.
Buite waai wind.
Spellingseigenaardigheden, zoals het veranderen van de ‘ch’ in een ‘g’ en het weglaten van de ‘n’ aan het slot – het is typisch Vaandrager. Op de achterzijde van Novilon staat een karakteristieke foto van deze archetypische Rotterdamse auteur, gemaakt door Hansje de Reuver. Archetypisch omdat Vaandrager niet alleen herinnerd wordt vanwege zijn schrijfsels maar zeker ook om zijn onvermogen zich staande te houden in de alledaagse maatschappij.
Cornelis Bastiaan Vaandrager, in 1936 geboren aan de Pretorialaan in de Afrikaanderwijk, werd bekend in de jaren zestig van de vorige eeuw door zijn publicaties in de tijdschriften Gard Sivik en Nieuwe Stijl; samen met Hans Sleutelaar, Armando en Hans Verhagen stond hij bekend als één van de Zestigers. Door overmatig drugsgebruik raakte hij in de loop der jaren geestelijk langzaam de weg kwijt. Hij kreeg last van wanen en hallucinaties en na diverse malen opgenomen te zijn geweest in psychiatrisch ziekenhuis Delta en een zwervend bestaan te hebben geleid in Rotterdam, stierf hij in 1992 op 56-jarige leeftijd uiteindelijk aan een longontsteking in het Dijkzigt ziekenhuis, vlak na het eten van een boterhammetje en zonder dat iemand wist wie hij was.
Vaandragers ondergang is iconisch geworden. Het grote sociale trauma van de Rotterdamse literatuur. Tot op de dag van vandaag roept het angstbeelden op bij beginnende auteurs. Dát nooit. Het einde van Verolme, of zelfs het zinken van de Titanic was er niks bij. Een schrijverschap ontbond tot een zwervend literair martelaarschap waar iedereen bij stond. Zoals hij met zijn readymades de alledaagse werkelijkheid fragmenteerde tot losse gedichten, zo viel ook zijn eigen geest uiteen, totdat er geen paperclip meer overbleef om de papieren van zijn ziel bijeen te houden. Zo klakkeloos als zijn gedichten waren, zo klakkeloos ging hij met zichzelf en zijn omgeving om. Met een tragisch eindresultaat. Genoeg oudere Rotterdammers hebben de aanblik van Vaan die met plastic tasjes vol zooi door de stad zwierf nog scherp op hun netvlies.
Terug naar Novilon. De industriële benamingen Metalon, Sampleton en Novilon sluitengoed aan bij de kunstvorm ‘readymade’ ontstaan in het begin van de 20e eeuw.Je haalt iets uit zijn alledaagse context en promoveert het tot kunst door het in een sacrale omgeving te tonen, bijvoorbeeld een museum; zo kun je ook van terloops uitgesproken zinnen of reclameslogans een gedicht maken. Het heeft iets van literaire kwantumfysica; in de kwantumwereld bestaan objecten alleen als er iemand is die ze waarneemt; is er geen observator, dan bestaan de objecten niet meer. Gedichten zijn traditioneel de heilige huisjes van de taal. Ze behoorden te gaan over verheven zaken. Sinds Vaandrager gaan ze ook over kroketten met een teleurstellend formaat. Over gladde vloeren. Over verkoopsters die het prijskaartje mogen laten zitten. Over kamermeisjes die tijdens een hotelbrand van de vijfde verdieping springen. Readymade is een soort onliteraire literatuur. Maar onder de oppervlakte wel degelijk pretentieus. Dat bleek wel uit Vaandragers immense gevoel van miskenning, jaloezie en achterdocht. Die eigenschappen ontwikkel je natuurlijk niet als je vindt dat je werk niet zo veel voorstelt. De oppervlakkigheid is dus maar schijn.
De gedichten in Novilon zijn in volgorde van ontstaan in de bundel opgenomen. Naar het einde toe neemt de kwaliteit zienderogen af; in het eerste deel overheerst het talent van Vaandrager; in het tweede deel het on-talent van de speed. Het beste gedicht is Lust for Wife. Vaan is tijdens het schrijven van dit gedicht net verlaten door zijn echtgenote Hetty Smink en dochter Isis. Het is aandoenlijk omdat het wat menselijkheid toont, achter die haast machinale dichtregels die van een cyborg afkomstig lijken. Het toont een strijd tussen kunstenaarschap – zoals in het gedicht ‘Çoltrone met Tuytel’ verwoordt als ‘Erris maar 1 cor vaan’ – en menselijkheid, zoals blijkt uit de regel ‘Van Isis Valentine de vader’.
Lust for wife
Voor Henriëtte Theodora
De hemp is nader dan de rock.
Van Isis Valentine de vader.
Daddy Caid User, I wonna be your dock.
Smack is smack, I want my ladys back.
Laat die en die verdwijnen, om
Dat die plaats bezet is, omdat er
Nog een wet is van meiden en persen.
Wie komt er in je huis?
Ik noem maar gespuis.
Slaap je in een 1 persoons of twijfelaar?
Ik heb niet eens een bed, bedaar.
De trekbel! Een jonge colporteur met Burda
Hij vraagt of je thuis bent.
Hier wonen geen vrouwen.
In het tweede deel tonen de gedichten een krampachtig en sentimenteel aandoende obsessie met het Rotterdamse dialect; de regels springen vaak van de hak op de tak; logica en associaties zijn soms alleen voor de dichter zelf begrijpelijk.We zien een té subjectief wereldbeeld. Ongezond. Het is soms vermakelijke maar ook dikwijls vermoeiende poëzie. Het riekt naar speedbagger. Zoals materie wordt uitgerekt tot spaghettislierten als het een zwart gat (dus de ondergang) nadert, zo zie je hoe de taal van Cor Vaan langzaam uitrekt tot wartaal. Dit alles doet overigens niets af aan de status van Novilon als collectors item. Wie Vaans poëzie waardeert, zou het moeten aanschaffen.
In 2012, bij de postume publicatie van Vaandragers novelle Sleutels, ontstond het plan om zijn geboortehuis aan de Pretorialaan om te toveren tot Vaandragerhuis. Een rustige plek waar ‘writers in residence’– schrijvers die gevlucht zijn uit hun eigen land – aan hun oeuvre kunnen werken. Dat plan lijkt een stille dood te zijn gestorven want nadien is er niets meer van vernomen.Nu het Nationaal Programma Rotterdam Zuid sinds kort een culturele dimensie heeft gekregen, lijkt de tijd rijp om het plan voor een Vaandragerhuis nieuw leven in te blazen. Het is zaak om een meer gericht gebruik te bedenken. Waar Vaandrager de werkelijkheid demonteerde, lijkt de tijd nu rijp om die juist te hermonteren. Het vroeger zo homogene Rotterdam bestaat tegenwoordig deels uit subculturen die elkaar niet altijd even goed verdragen. Wellicht valt te denken aan een cultureel-journalistieke bestemming, zoals een kantoor voor online-media die een directe band hebben met de Rotterdamse literaire cultuur.In alle diversiteit. De benoeming van Dean Bowen tot stadsdichter toont aan dat ook de poëziewereld zich in Rotterdam verbreedt. Een mediabestemming van het geboortehuis past goed bij Cor Vaan, die niet alleen vernieuwende journalistieke poëzie schreef maar ook journalist wás, maar dan eentje die verdwaalde in het verhaal van zijn leven.Wellicht is het tijd om hem postuum – en daarmee onszelf – een nieuw huis te bezorgen. Liefst met zo’n mooie Novilon vloer van verend vinyl, opdat de pers nooit vergeet dat hier ooit één van de ‘founding fathers’ van de Rotterdamse literatuur het licht zag. En de buren zullen er maar wát blij mee zijn. Net als de schoonmakers.
Novilon is online te bestellen bij:
Uitgeverij Douane
Voor meer foto's zie map hieronder
Foto's: Wim de Boek
-20090804-S.JPG)
.gif)
