Hoe sterk is de greep van het Iraanse regime op de bevolking?

13 juni 2025 door Ronald Glasbergen

Netanyahu over de aanval op Iran. Screenshot v&m van video Gov. Israel

Vroeg in de ochtend van vrijdag 13 juni lanceerde Israël aanvallen op de top van het leger en de Revolutionaire garde, op Iraanse kerngeleerden, op lanceer installaties van Iraanse middellangeafstand raketten en bovenal op Iraanse installaties te verrijking van uranium. Iran is vanaf het begin van haar nieuwe verschijningsvorm als een revolutionaire Sjiitische staat uit op de vernietiging van Israël.

Het doel van de aanval is Iran uitschakelen, een tegenstander die het voortbestaan van Israël al 45 lang bedreigt en met kernwapens nog veel ernstiger zou kunnen bedreigen. Voor een deel is die uitschakeling al gebeurd door het verzwakken en uitschakelen van Iran's proxies, Hamas, Syrië, Hezbollah en tot op zekere hoogte de Houthi's.      

Pragmatiek

Dat Israël nu Iran aanvalt, is behalve haar dreiging, ingegeven door praktische redenen. Iran is verzwakt door het verlies van zijn bondgenoot in Syrië en door het verzwakt raken van zijn bondgenoten in Libanon (Hezbollah), in Jemen (Houthi's) en in Gaza (Hamas). Ook de sancties tegen Iran eisen een zware tol van het land. Intussen heeft het regime een ijzeren greep op de bevolking. Keer op keer heeft het islamistische regime in Teheran laten zien, protest juist ook via sociale media georganiseerd uitstekend te kunnen onderdrukken.  In 2011 bij de Arabische opstanden die onder meer het regime Assad in Syrië deden wankelen, kwamen ze hun bondgenoot te hulp met manieren om het internet gedeeltelijk af te sluiten waardoor opstandelingen een belangrijk communicatiemiddel misten. Pas in 2024 kon de nieuwe heerser van Syrië, met Turkse hulp, het toen al sterk verzwakte regime van Assad verslaan. Dat kwam mede doordat Iran op dat moment al verzwakt was door het  verlies van Hezbollah.

Met Trump aan de macht in de VS die ook graag een militante - maar tot nu weinig succesvolle - koers vaart ten aanzien van Iran, heeft Israël daarbij een materieel stevige bondgenoot achter de hand voor zijn acties.              

Oorlogsdoel: ontmoediging bouw kernwapens 

Iran werkt al langer aan nucleaire wapens. In 2015 kwam daarom een verdrag  tot stand tussen Iran en de vaste leden van de VN veiligheidsraad + de EU. Dat duurde tot 2018 toen de VS onder Trump eruit stapten. Trump vond het verdrag te soepel voor Iran. In 2023 constateerde de internationale atoomwaakhond IAEA dat Iran, incidenteel  tot 87% verrijkt uranium had gemaakt. Dat werd later door de IAEA als toevallig bijproduct als niet relevant afgedaan.

Dat Iran in Natanz en Fordow - op die laatste plaats diep onder de grond - verrijkingsinstallaties heeft staan die werken aan verrijkt Uranium dat feitelijk geen ander doel kan hebben dan het vervaardigen van kernwapens, wordt door Israël als rechtvaardiging voor zijn aanval gebruikt. Het land zegt het zich niet te kunnen permitteren dat een ander  land dat op zijn vernietiging uit is dadelijk zichzelf en zijn proxies uitrust met kernwapens.

Oorlogsdoel: verzwakking regime Iran

De vraag die ook door de hoofden van het Israëlische regime gegaan moet zijn, is hoe zij  bij kunnen dragen aan de ondergang van hun aartsvijand Iran. Ofwel regime change in Iran. 

Na de Israëlische aanval op 13 juni staat Iran op een precair kruispunt. Het regime zal zijn greep opnieuw willen verstevigen en zich beroepen op martelaarschap en nationaal verzet om repressie te rechtvaardigen en afwijkende meningen het zwijgen op te leggen. Dit pad heeft het vaker bewandeld en zij versterkte zo haar positie tegen een gezamenlijke vijand.

Maar onzeker is wat onder de oppervlakte gebeurd. In die zin is Iran nu even kwetsbaar als dat Israël zich voelde na de achtereenvolgende aanvallen van Hamas, Hezbollah en Iran in 2023 en 2024.  

Meer info: speech Netanyahu​