Tussen vrije val en Europese Unie
We leven in interessante tijden. In Frankrijk, het land met de hoogste uitgaven ter wereld aan sociale voorzieningen, protesteren gele hesjes onder meer voor betere voorzieningen. De beurzen floreren al bijna tien jaar onafgebroken. De globale uitgaven aan wapens zijn hoger dan ooit. In Nederland is de opkomst bij Europese verkiezingen traditioneel laag. Als u het niet weet mag u thuis blijven, maar stemmen kan – als je er een beetje over nadenkt – ook leuk zijn.
De Europese Unie is vaak te bureaucratisch. Niet democratisch genoeg, communiceert vaak slecht en vooral via nationale ivoren torens. Is vaak ineffectief en verdeeld, bedrijft soms ineffectieve buitenlandpolitiek, laat haar defensie grotendeels over aan de militaire macht van Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en in noodgevallen de NATO en de Verenigde Staten. De EU weet bovendien geen of veel te weinig hoe een effectieve grens-, vluchtelingen- en migratiepolitiek te voeren. Ze verkoopt zichzelf slecht, koestert rare relicten uit het verleden. Ze heeft een regelmatig en nutteloos verhuizend parlement, een archaïsche en protectionistische landbouwpolitiek en nog veel meer.
Critici van de Europese Unie hebben op veel punten gelijk. Ze verkeren in goed gezelschap. Yanis Varoufakis , ex-minister van financiën van Griekenland, vindt ook dat de EU een ondemocratische organisatie is. Tegelijk maakt hij zich sterk voor een sterkere samenhang binnen de EU, voor een Europese Federatie. Niet omdat hij niet van Griekenland of van de Griekse identiteit houdt, maar omdat hij die Griekse identiteit het beste gewaarborgd ziet in de EU.
Partijen moeten open oog hebben voor realiteit
Varoufakis, is econoom geen specialist in internationale relaties, al heeft hij daar juist in de Griekse crisis van 2009 alles mee te maken gehad. De hele wereld inclusief de beroemde ‘Troika’ van IMF, Europese Commissie en Europese Centrale Bank tuimelde toen over het arme Griekenland heen. Ook evaluaties achteraf over de Troika leveren geen fraai beeld op. Ze bevestigen de kritiek hierboven. Tenslotte horen de EC en ECB bij de EU. Bovendien is het ‘ondemocratisch’.
Is die nationale ‘Griekse identiteit’ dan zo belangrijk voor Varoufakis dat hij toch voor de EU kiest? Blijkbaar wel. En hij is niet de enige voor wie nationale identiteit belangrijk is.
Interessant genoeg is dat ook waar linkse en rechtse politiek elkaar raken. Voor links zit het belang dan soms in een veelheid van te beschermen culturele identiteiten die vrolijk door elkaar bestaan, soms gewoon in die ene nationale identiteit. Voor rechts zit het belang dan vooral in de eigen leefwereld en de cultuur die daarbij hoort en die bedreigd wordt door andere culturen van buitenaf. Wat voor de één utopia is, is voor de ander dreiging.
Degelijk en breed opgezet recent wetenschappelijk onderzoek in Duitsland naar de kiezers van de Alternative für Deutschland, de AfD, laat zien dat de kiezers van deze rechts-nationalistische partij uit alle lagen van de bevolking komen. Dus niet zoals vaak verondersteld vooral ouderen of laag opgeleiden of mensen uit lagere inkomensgroepen en andere zogeheten of veronderstelde verliezers van de globalisering. Er is, zo bleek uit het onderzoek, eigenlijk maar één ding dat de AfD kiezers echt verenigt en dat is kritiek op immigratie en de wijze waarop die de eigen leefwereld zou aantasten.
Die door veel kiezers gevoelde uitholling van hun leefomgeving is door de middenpartijen jarenlang genegeerd of weggewimpeld als perspectiefvertekening. Deels nog steeds. Dat verklaart ook teruglopende resultaten bij verkiezingen. Geen enkele politieke partij in een democratie kan het zich permitteren de ogen te sluiten voor onwelgevallige werkelijkheden.
Helaas doen de nieuwere, zich als alternatief opwerpende partijen, even hard en soms nog veel harder aan die oogklepperij. Ze doen het alleen op een andere, even opportunistische manier. Ze ontkennen dat er iets aan de klimaatverandering gedaan kan worden – verkopen als het ware goedkope vuile energie in ruil voor stemmen – ze willen uit de EU. Ze willen liefst uit alle supranationale organisaties zoals de VN – die ook alleen maar geld kost. Het maakt natuurlijk ook deel uit van het kont tegen de krib imago van die partijen. Maar als je ze serieus neemt – de politieke macht waar ze op uit zijn is nu eenmaal serieus – dan zie je dat volgende generaties, inclusief juist de nationale culturen die ze zeggen te willen beschermen – compleet de dupe van hun politiek zouden kunnen worden.
Het eerste principe van ‘Wingwalking’
In de theorie van de internationale betrekkingen bestaat een regel 'The first principle of wingwalking'. De Amerikaanse politicoloog Bruce Bueno de Mesquita beschrijft die als volgt. ‘Op de vleugel van een vliegtuig in de lucht, hou je je vast aan wat je hebt, tenzij je iets beters hebt om je aan vast te pakken’. Datzelfde geldt voor staten in de internationale ruimte. Die ruimte is per definitie anarchistisch en vijandig, vol hongerige predatorstaten en non statelijke groepen die het op je land voorzien hebben. Wie denkt dat het anders is, moet eens een geschiedenisboek openslaan. Het feit dat er nu al een tijdje vrede is rond de meeste democratische landen van de wereld komt deels door internationale organisaties zoals de VN en in Europa de EU, deels door de garantie van wederzijdse totale vernietiging tussen de kernmachten en mede door het bestaan van een militair-economische hegemon in de vorm van de USA.
Die hegemonie is langzaam maar zeker aan het verdwijnen. Dat betekent een paradigma-shift, een fundamentele verandering van de verhoudingen in de internationale ruimte. Zo nu en dan leert de geschiedenis iets en juist zo’n verschuiving waar zo’n grootmacht of een hegemon naar de kroon gestoken wordt kan uiterst gevaarlijk zijn. Maar in onze tijd kan dat door de vele machtscentra, bestaande en opkomende nieuwe, die over massavernietigingswapens en elektronica beschikken om samenlevingen te ontwrichten, nog veel gevaarlijker zijn. Naast de oudere grootmachten een steeds machtiger China en India, een tot de tanden bewapend Arabisch schiereiland, een zich bedreigd voelend Iran, dito beide Korea's, Pakistan, Afrika in opkomst met daarbij een bevolkingsexplosie plus Zuid-Amerika en Centraal Azië. In die context is het dus volslagen idioot om zoiets als de EU even op te offeren en om als klein landje alleen verder te gaan.
Dwarsliggers en liberalen
Intussen beginnen de scheidslijnen voor de komende Europese verkiezingen zich af te tekenen. In Estland, onder de rook van het autoritair rechtse Rusland, heeft rechts al in maart in de vorm van een nieuwe ultra conservatieve nationalistische start- up EKRE uit het niets een vijfde van de stemmen gehaald en maakt nu deel uit van de nieuwe rechtse regering. In dezelfde verkiezingen scoorden ook de links liberalen van Kaja Kallas flinke winst. Ze slaagden er echter niet in een regering te vormen. In Spanje wonnen de sociaal-democraten van de PSOE van Pedro Sánchez en VOX aan de uiterst rechtse kant. Is de zege van sociaaldemocratie enerzijds en protectionistisch nationalisme anderzijds de trend in de Europese politiek? Het lijkt er maar half op. De peilingen wijzen vooral op winst voor nationalistisch rechts en voor de liberalen van de europartij Alde. De dwarsliggers van Europa kunnen daarna, in plaats van te proberen de natiestaten van de EU parachuteloos in een vrije val te storten, hun kritisch potentieel benutten om de Europese middenpartijen te verduidelijken dat de tijd van oogkleppen voorbij moet zijn.
Bron foto's: Wikimedia Commons.
.gif)
