Ontbossing en klimaatverandering duwen het Amazoneregenwoud richting een kantelpunt
(Anika Hoekstra en Frank Selten)
Het Amazoneregenwoud is door ontbossing en andere menselijke activiteiten steeds kwetsbaarder geworden voor klimaatverandering. Ontbossing versterkt namelijk droogte en hitte. Als eenmaal een kantelpunt wordt bereikt, sterven grote delen regenwoud af en gaan over in savanne. Dit heeft wereldwijde gevolgen door het vrijkomen van CO2, veranderingen in windpatronen en het verdwijnen van biodiversiteit.
Er zijn zes dingen die je moet weten om te begrijpen wat er aan de hand is.
1. Regenwoud heeft veel regen nodig om te overleven
Het Amazoneregenwoud bestrijkt de helft van het totale oppervlak aan regenwoud op aarde (afbeelding 1). De naam zegt het al. Er valt veel regen, gemiddeld ongeveer twee meter regen per jaar. Dat is ruim twee keer zoveel als er in Nederland valt. De regen valt voornamelijk tijdens het regenseizoen, tussen november en juni.
2. Regenwoud maakt zijn eigen regen
In het regenseizoen voert wind van zee veel vocht aan dat boven de Amazone uitregent. In het droge seizoen (juli tot oktober) is dat veel minder het geval en wordt de regen voornamelijk gevoed door het water dat de bomen opzuigen uit de grond en via hun bladeren verdampen. Naar schatting is 30 tot 50 procent van de regen in de Amazone afkomstig uit het bos zelf. De verdamping en het dichte bladerdek zorgen daarnaast ook voor verkoeling.
3. Minder regen en opwarming door ontbossing
Sinds de jaren zeventig is naar schatting al 20 procent van de Amazone ontbost, vooral door uitbreiding van landbouwgebieden. Daardoor neemt het vermogen van het bos om zijn eigen regen te genereren af, wat vooral een probleem is tijdens het droge seizoen. Ook bereikt de zon vaker het grondoppervlak doordat het bos is uitgedund. Het gevolg is dat het droge seizoen droger en warmer wordt, meer bomen het loodje leggen en het bos vatbaarder wordt voor natuurbranden.
Opwarming in het Amazonegebied tussen 1981 en 2020 (linksboven), het aantal extreme droogtes in 2001-2018 (rechtsboven), aangelegde wegen en natuurbranden (linksonder), inheemse en beschermde gebieden (midden onder) en het risico op een schaal van -1 (geen risico) tot 4 (hoog risico) op het bereiken van een kantelpunt en afsterven van het regenwoud. Bld Flores/ Nature 2013 via KNMI
4. Heviger neerslag maar ook ernstiger droogtes door klimaatverandering
Ook klimaatverandering bedreigt het Amazonewoud. Door de opwarming van de aarde neemt de hoeveelheid waterdamp in de lucht afkomstig van zee toe. Dit geeft meer neerslag in het regenseizoen die in hevigere buien naar beneden komt. Dat leidt vaker plaatselijk tot overstromingen en bedreigt de bomen in die gebieden. Aan de andere kant neemt door de opwarming de droogte toe in het droge seizoen en duurt ook langer, vooral in het droge zuidoosten. In de afgelopen 40 jaar is het droge seizoen 6 tot 14 dagen langer geworden. De effecten van ontbossing en de effecten van klimaatverandering versterken elkaar dus.
5. Kantelpunt mogelijk niet ver weg meer
Minder bomen geeft minder regen, dat geeft meer droogte, hitte en natuurbranden en leidt tot weer minder bomen. Deze zichzelf versterkende effecten worden door klimaatverandering verergerd. Er bestaat een punt waarop het bos zich niet meer kan herstellen van een droge periode. Bomen sterven massaal en het gebied gaat over in bijvoorbeeld savanne. Dit punt heet het kantelpunt. Volgens net verschenen onderzoek wordt dit kantelpunt in 2050 mogelijk bereikt in 10 tot 47 (!) procent van het hele Amazonegebied (afbeelding 2).
6. Gevolgen wereldwijd merkbaar
In het Amazoneregenwoud ligt momenteel 150 tot 200 miljard ton aan koolstof opgeslagen in takken, boomwortels en dergelijke. Dat is ongeveer de hoeveelheid koolstof die de mens in 15 tot 20 jaar als CO2 uitstoot. Als dit allemaal vrijkomt zal de aarde een extra 0,25 ℃ opwarmen. Lokaal zal de opwarming sterker zijn door het verdwijnen van het bos dat het gebied relatief koel en vochtig houdt. Windpatronen ver buiten de Amazonegebied zullen merkbaar veranderen als het lokale klimaat sterk verandert. De Amazone is ook van onschatbare waarde vanwege de hoge biodiversiteit. Het is het rijkste ecosysteem op aarde en veel soorten komen alleen daar voor. Ook de manier van leven en het culturele erfgoed van de inheemse bevolking en lokale gemeenschappen staan op het spel als het regenwoud verdwijnt.
Het is nog niet te laat. Het stoppen van de ontbossing, herstel van het aangetaste bos en het beperken van de opwarming van de aarde kunnen mogelijk nog voorkomen dat grote delen van het regenwoud verdwijnen.
Het eerste deel is hier te lezen
.gif)
