HAL-schip ss Nieuw Amsterdam vervoerde duizenden soldaten
Zelf heb ik nog als liftboy en hospitaalbediende gevaren op de oude ss Nieuw Amsterdam in 1959 en 1961. Ik was toen zestien en achttien jaar oud. Onlangs zijn twee boeken van auteur dr. Nico Guns over die Nieuw Amsterdam verschenen. Ik heb daar twee bijdragen aangeleverd over mijn eigen belevenissen als jongeman.
Het tweede boek, gaat bijzonder gedetailleerd in op de inzet van de Nieuw Amsterdam tussen 1941 en 1946 als zwaar bewapend troepentransportschip waarmee vele tienduizenden geallieerde soldaten naar vrijwel alle fronten zijn vervoerd.
Hieronder een samenvatting van een groot aantal gebeurtenissen en details in die periode die in Nederland nauwelijks bekend zijn.
Varen voor het vaderland
ss Nieuw Amsterdam in oorlogstijd (Deel 2)
In de middag van 14 mei 1940 voer het gloednieuwe vlaggenschip van de Holland-Amerikalijn de ss Nieuw Amsterdam de haven van New York binnen. Op het zelfde moment bombardeerden Duitse Stuka's het centrum van thuishaven Rotterdam. De Duitse soldaten waren er niet in geslaagd de Maasbruggen te veroveren. Jonge mariniers in donkerblauwe pakken, de Duitsers noemden hen “die Schwarzen Teufel” verdedigden met succes de bruggen. Rotterdam moest tot overgave worden gebombardeerd. Op 10 mei 1940 bij de Duitse inval was de Nieuw Amsterdam bezig met een cruise in het Caribische gebied. De cruise werd afgesloten en volgens gereedliggende instructies werd koers gezet naar het toen nog neutrale New York
Foto 1. De Nieuw Amsterdam, nog in grijze oorlogskleuren in 1946. Terug in Rotterdam. Verwelkomd door duizenden trotse Rotterdammers. (Guns, omslag. Deze illustratie is een aquarel van Ronald van Rikxoort.)
Pas op 10 april 1946 keerde het schip weer terug in Rotterdam. Duizenden mensen op beide Maasoevers zorgden voor een ontroerend, warm welkom. De ss Nieuw Amsterdam was nog in grijze oorlogskleuren geschilderd, maar op de schoorstenen was al het trotse groen-wit-groen van de Holland-Amerikalijn aangebracht. Gedurende de hele oorlog had de ss Nieuw Amsterdam een kleine 400.000 geallieerde soldaten naar de diverse fronten gebracht. Het schip was ook zwaar bewapend met kanonnen, luchtdoelartillerie en dieptebommen op het achterdek.
Foto 2. Een 4 inch LA kanon. (Oorspronkelijke bron: Library and Archives Canada, no. PA-116103, in Guns, pagina 18.)
Foto 3. Een 20 mm (Zwitsers) Oerlikon kanon. (Collectie Hans Dorlas, Den Haag, in: Guns, pagina 19.)
Net als de ook voor dat doel aangepaste Britse schepen Queen Mary en de Queen Elizabeth kon de nieuwe Nieuw Amsterdam met een topsnelheid van 22 knopen, 22 mijl per uur varen. Dat maakte het voor de in hinderlaag liggende Duitse U-boten aanzienlijk moeilijker om hun torpedo's goed te richten. Op het moment dat de torpedo was ingesteld was het schip al weer veel verder. Dat was voor vrachtschepen die in konvooi met begeleiding zo'n 10 tot 12 mijl per uur voeren een stuk moeilijker. En zij werden ook massaal tot zinken gebracht.
Foto 4. Het schip had er 26 aan boord. (Collectie Hans Dorlas, Den Haag, in: Guns, pagina 26.)
Foto 5. Anti luchtdoel geschut. (Herkomst onbekend, in: Guns, pagina 27.)
Foto 6. In 1942. Al zwaar bewapend. (Herkomst onbekend, in: Guns, pagina 69.)
De Nieuw Amsterdam heeft vele duizenden soldaten vervoerd en veilig aan de diverse fronten gekregen vaak zonder begeleiding door oorlogsschepen. Het schip had als passagiers – en cruiseboot maximaal zo'n 1500 passagiers aan boord. Dus moest het schip worden verbouwd om in eerste instantie voor enkele duizenden soldaten een slaap – en eetplek te verzorgen. De kooien stonden vijf tot zes etages hoog. Soms moest ook in ploegendiensten worden geslapen. Uiteindelijk nam het schip een maximum van 10.000 soldaten mee. Alle luxe werd verwijderd en opgeslagen. De soldaten hadden in het begin van de oorlog nog voornamelijk de Britse, Australische, Canadese en Nieuw Zeelandse nationaliteit. Zij werden naar Noord Afrika vervoerd om uiteindelijk de Duitse generaal Rommel uit de woestijn te verjagen.
Foto 7. Zijaanzicht (Herkomst onbekend, in: Guns, pagina 79)
Foto 8. Na een grote verbouwing in San Francisco in 1943 is het schip zelfs zwaar bewapend. (Herkomst onbekend, in: Guns, pagina 88)
Twee of drie keer eten per dag vergde ook het uiterste van de koks. Toen ook de Amerikanen aan boord kwamen moest aan hogere eisen worden voldaan.
Zij aten maar twee keer per dag maar ook forse hoeveelheden. De Britten moesten het doen met een flesje coca cola per dag, maar de Amerikanen vonden tien per dag ook al heel gewoon.
Foto 9. Vanaf het achterdek worden dieptebommen in zee geslingerd. (US Coast Guard, Jack January, no. 1517, in: Guns, pagina 96)
Foto 10. 10 april 1946 de Nieuw Amsterdam in grijze oorlogskleuren. Op de schoorstenen prijkt wel opnieuw de trotse kleuren van de HAL: groen-wit-groen. De hele stad liep uit. (Collectie Piet Holswilder, Maassluis, in: Guns: pagina 104)
Natuurlijk werd overal, tot in de slaapzalen, veel gerookt. Wanneer het mooi weer was en ook 's nachts warm, sleepten nogal wat soldaten hun matras naar dek om in de frisse lucht gezond te slapen.
De bemanning van de Nieuw Amsterdam deed daar niet moeilijk over. Zij wisten dat veel van deze duizenden jonge mannen niet levend of zwaargewond zouden terugkeren.
Foto 11. Nieuw Zeelandse militairen met hun pint bier. Op weg naar het front in Noord Afrika. ( Collectie National Library of New Zealand, Wellington, in: Guns, pagina 188)
Foto 12. Drie of vier hoog sliepen de mannen in kooien. (Collectie Joop Schenkel, Vlaardingen, in: Guns, pagina 285)
Over het algemeen zorgde de bemanning goed voor de soldaten. In vergelijking tot de Britse passagiersschepen was de sfeer wat ruimhartiger.
Je moest er wel een half uur voor in de rij staan. Maar je pilsje werd vers getapt. En ook nog een tweede.
Foto 13. Knipsel uit Engelstalige Rhodesische krant. Darling of the Dutch ging sneller dan de Duitse duikboten.
Copyright boeken: Nico Guns, Nieuw Amsterdam. Varen 1941-1946 (Rotterdam 2016).
.gif)
