5 mei 2020: Over negatieve en positieve vrijheid
5 mei 2020 is geen dag als alle 74 voorafgaande Bevrijdingsdagen en dat komt niet door het mooie ronde getal 75. Covid-19 houdt de kroegen en straten leeg, er zijn geen grote evenementen met drommen feestgangers en er is geen oranjefeest.
Driekwart eeuw is het geleden dat in Wageningen de Duitse overgave getekend werd. Een paar dagen ervoor, op 30 april, had Hitler zelfmoord gepleegd. Stalin zou de geruchtenmachine rond de dood van Duitse volkstribuun en dictator Hitler nog een paar jaar laten voortsudderen. Het kan nooit kwaad dacht de Russische despoot om je tegenstanders – dat waren zijn voormalige westerse bondgenoten- in het ongewisse te laten. Hitler's halfverbrande schedel en gebit, werden achter slot en grendel in Moskou geparkeerd.
Het is ook geen dag als alle andere omdat een van Nederlands grootste schrijvers gisteren, in een vanwege Corona vrijwel lege Nieuwe Kerk, ongekend expliciet verhaalde van oogetuigenverslagen van de gruwel van Hitler's totalitaire vernietingsmachine. Het is daarvan dat de wereld, dat Nederland in 1945 bevrijd werd door geallieerde troepen. De Nederlandse kerkhoven met gesneuvelde Canadese, Britse, Poolse en Nederlandse militairen getuigen ervan.
Je hebt verschillende soorten vrijheid betoogde de Britse denker Isaiah Berlin, negatieve en positieve vrijheid. De eerste is de afwezigheid van dwang door andere mensen of gewoon het onvermogen bijvoorbeeld omdat je te weinig geld hebt of niet hoog genoeg kunt springen om te bereiken wat je wil. De ander, de positieve vrijheid, is het zelf in de hand kunnen nemen van je eigen keuzen, kunnen werken of ondernemen om iets te bereiken, te kunnen stemmen op de politieke richting van je keuze. Het eerste soort vrijheid ontbrak in de tijd van de Duitse bezetting volledig, het tweede de positieve vrijheid was er nog steeds, maar werd indien het niet strookte met de eisen van de bezetter, streng bestraft. Verzet in allerlei vormen liet zien dat nog steeds keuzen mogelijk waren, die kon je wel met de dood bekopen. Van beide soorten onvrijheid, de dwang en de straf, werden we in mei 1945 bevrijd.
Maar zoals Grunberg terecht opmerkte, de massamoordenaars en bezetters van toen zijn in het begin wel gekozen in verkiezingen. Hitler’s NSDAP werd in 1932 na een verkiezingsoverwinning met 37% de grootste in het Duitse parlement en kon in het politiek versnipperde en verzwakte landschap vervolgens alle macht naar zich toe trekken. Met de oorlog en de gruwelijke moord op meer dan honderduizend Nederlanders als gevolg. Na de Tweede Wereldoorlog richtten we de VN op en de EEG die later de EU zou worden mede om te voorkomen dat dergelijke perfide systemen de kans weer zouden krijgen. Dat Grunberg juist wegens parallellen naar de huidige tijd in zijn verhaal aangevallen wordt, moge dat onderstrepen.
Anderhalve meter op 5 mei 2020 Foto V&M
