Winnaar Erasmusprijs Ian Buruma voorbeeld van ‘nieuwe kosmopoliet’

09 november 2008 door de Redactie
Winnaar Erasmusprijs Ian Buruma voorbeeld van ‘nieuwe kosmopoliet’
Op 7 november wordt voor de vijftigste keer de Erasmusprijs toegekend. Prins Bernhard stelde de prijs in 1958 in. Sinds diens overlijden reikt Prins Willem-Alexander, in aanwezigheid van de koningin de prijs uit aan de winnaars van een bedrag van 150.000 euro. Dit gebeurt op een besloten bijeenkomst in de Laurenskerk. Winnaar is de Nederlands-Britse journalist, schrijver, commentator Ian Buruma, volgens de jury hét voorbeeld van de nieuwe kosmopoliet. Met Erasmus deelt hij de opmerkzame verbazing waarmee hij de wereld om zich heen beschouwt.


Drie, hooguit vier jaar woonde Desiderius Erasmus in Rotterdam. Dat was genoeg om hem 542 of 541 of 540 of 539 jaar na zijn geboorte (de dag, 27 oktober, staat vast, maar het kan net zo goed in 1466 als in 1467, 1468 of 1469 zijn geweest) nog altijd te roemen als De Allergrootste Aller Grootste Zoon Van Rotterdam.
Goedbeschouwd kan hij in Rotterdam niet veel anders hebben gedaan dan luiers volpoepen. Zijn oeuvre, dat hem al die eeuwen heeft overleefd, is ver buiten zijn geboortestad tot stand gekomen. Toch heeft Erasmus zijn naam gegeven aan een universiteit, een brug, een medisch centrum, een gymnasium en een van beide metrolijnen in Rotterdam.
Er schijnen mensen rond te lopen die denken dat de Erasmus Universiteit zo heet omdat Erasmus hem zou hebben opgericht, wat nog een veel minder absurde gedachte is dan dat de Erasmusbrug naar zijn ontwerper genoemd zou zijn.
Over de geboorteplaats van Erasmus bestaan ook twijfels omdat in geen enkel bewaard gebleven doopregister melding wordt gemaakt van een jochie dat Erasmus heet. Een historicus uit Erasmus’ tijd beweert dat de latere schrijver, filosoof en humanist in Gouda het licht zag. Zelf houdt Erasmus het op Rotterdam als de stad waar hij werd geboren: laten we om de Rotterdamse eer te redden dus maar op zijn woord afgaan.

Cultuur
Hoe dan ook wordt in Rotterdam dit jaar de vijftigste Erasmusprijs uitgereikt, een internationale onderscheiding die wordt toegekend aan ‘een persoon of instelling die een buitengewone bijdrage heeft geleverd aan de cultuur in Europa’. In het verleden viel mensen als Charles Chaplin, Ingmar Bergman, Jan Tinbergen, Henry Moore, Olivier Messiaen, Edward Schillebeeckx, Vaclav Havel, Bernard Haitink, Simon Wiesenthal, Renzo Piano en Jacques Delors de prijs ten deel. Ook vagere entiteiten als ‘het Oostenrijkse volk’ en ‘poppentheater’ werden in het verleden onderscheiden met de Erasmusprijs.
In 2008 is de journalist en schrijver Ian Buruma de laureaat. Het thema van dit jubileumjaar is ‘de nieuwe kosmopoliet’ en Ian Buruma, die als zoon van een Engelse moeder en een Nederlandse vader onder meer in Japan woonde, wordt door de jury gezien als het voorbeeld van de nieuwe kosmopoliet.
Zelf tilt de in 1951 in Den Haag geboren schrijver daar niet zo zwaar aan: ,,Ik weet niet precies wat het betekent, kosmopoliet te zijn, laat staan een nieuwe kosmopoliet. Ik neem aan dat het betekent dat je de wereld van meer dan een nationaal, of provinciaal perspectief kunt bekijken. Maar het idee van de wereldburger, die zich overal thuisvoelt, is niet reëel. Er zijn altijd plaatsen waar iemand zich meer thuisvoelt dan in andere.”
Zich thuisvoelen doet Buruma de laatste drie jaar in New York. Vanuit zijn woonkamer kijkt hij uit op de noordpunt van Manhattan, een tipje van The Bronx en de George Washingtonbrug over de Hudson. Hij denkt trouwens niet dat hij zich na al zijn omzwervingen nooit meer zou kunnen thuisvoelen in zijn geboorteplaats. ,,Het feit dat een geboren Hagenaar zich thuis kan voelen in Timboektoe betekent niet dat hij zich in Den Haag niet meer thuis kan voelen. Het een sluit het andere niet uit.”

Humanisten
Erasmus voelde zich thuis waar hij zich goed voelde. In het Latijn verwoordde hij dat zo: Ubi bene ibi patria. Buruma: ,,Wat Erasmus bedoelt, is juist dat hij zich op meer dan één plek kan thuisvoelen. Erasmus voelde zich het meest thuis in wat hij zag als de christelijke gemeenschap. Het maakte hem niet veel uit of hij in Engeland of in Zwitserland woonde, of in Frankrijk. Hij zocht het gezelschap van gelijkgestemde, gecultiveerde humanisten, die allemaal het Latijn meester waren.”
Daarin schuilt een groot verschil tussen Erasmus en de winnaar van de naar hem genoemde prijs. Ian Buruma studeerde Chinese literatuur in Leiden en vervolgens Japanse film in Tokio. Hij maakte dus de overstap van het gelijkgestemde, bekende naar het afwijkende, onbekende. Daar schreef hij vervolgens met veel enthousiasme boeken en essays over.
Maar Buruma heeft niet alleen geschreven over zijn kijk op andere culturen, hij kijkt ook met het oog van een begripvolle buitenstaander naar het reilen en zeilen van onze eigen westerse wereld. In 2006 publiceerde hij De dood van een gezonde roker dat in het Engels de veel titel Murder in Amsterdam meekreeg. Het boek gaat over het Nederland dat na de moord op Theo van Gogh in een kramp raakte.

Vanuit eenzelfde soort verbazing beschouwde Erasmus zijn toenmalige wereld. Die was klein en overzichtelijk. Daarbinnen kon hij gemakkelijk doorgaan voor kosmopoliet. Reizen deed toen bijna niemand. Tegenwoordig hoort reizen zo ongeveer tot de eerste levensbehoeften.
,,Maar,’’ zegt Buruma, ,,reizen op zich maakt niemand tot een kosmopoliet. Denk aan Majorca, Benidorm, of zelfs de stranden van Thailand. Mensen komen even provinciaal terug als zij gegaan zijn.”
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.