Filmfestival van start

28 januari 2011 door de redactie

Tegelijk met de Nederlandse premiere van Essential Killing vond aan de overkant van de Kruiskade in de Doelen de wereldpremière plaats van Wasted Youth (Papadimitropoulos, Vogel 2011), de officiële openingsfilm van het festival.

Essential Killing (Jerzy Skolimowski 2010) gaat over de overlevingstocht van Mohamed (Vincent Gallo), achtervolgt door gewapende militairen in de Oost Europese winter.

Het is vooral een visueel verteld verhaal. Sterk maar afstandelijk gefotografeerde landschappen worden meesterlijk naast de meedogenloosheid van mens en natuur gezet. Wasted Youth (Papadimitropoulos, Vogel 2011) is het relaas van twee mensen op een warme zomerdag in Athene, een dag die de stad op zijn grondvesten zal doen wankelen.

Beide films zijn gemaakt naar aanleiding van feiten en hebben gemeen dat ze politiek beladen onderwerpen hebben maar dat nergens benadrukken. De oorlog in Afghanistan en de Taliban is impliciet politiek evenals de gebeurtenissen die Griekenland in staat van opstand brachten in het recente verleden. Het is de kracht van beide films dat ze over en vanuit het perspectief van de hoofdpersonen vertellen en zich afzijdig van oordeel of extern perspectief houden. De verschillen tussen makers van beide films en de hoeveelheid ervaring erachter zijn groot. Wasted Youth is voor Argyris Papadimitropoulos zijn tweede en voor Jan Vogel eerste speelfilm terwijl Skolimowski de maker van Essential Killing, vanaf 1960 films maakt. Het elan van beiden is er niet minder om.

Verspilde jeugd

Wasted Youth is gebaseerd op de gebeurtenissen rond de vijftienjarige scholier Alexandros Grigoropoulos in het Athene van december 2008. Naar aanleiding daarvan gingen, in een uitbarsting van lang opgehoopte collectieve woede, scholieren en werknemers massaal de straat op om te protesteren. Politiemensen en gebouwen werden vervolgens het mikpunt van vernielingen door extremistische groepen. Tientallen winkels, banken, hotels werden geheel of gedeeltelijk vernield en de regering Karamanlis wankelde.

De film volgt het dagelijkse leven van twee mensen op de dag die aan het uitbreken van de demonstraties en rellen vooraf gaat. Harrie (Harris Markou) is rond de vijftien jaar oud en is gek van skateboarden, vrienden en meisjes. De andere hoofdpersoon is een man van middelbare leeftijd (Jeronimos Kaletsanos) die aarzelt of hij zijn baantje zal opzeggen en een pizzatent zal beginnen. Een moeilijke keuze te midden van een beginnende economische crisis. De dag van de jongen en de man van vroege ochtend tot diep in de nacht voert hen langs vrienden en familie. Voor de één is het kwestie van permanent ontdekken van nieuw avontuur en proberen met het meisje naar bed te gaan waar hij van droomt, voor de ander van het afwerken van de routines en frustraties die vooraf gaan aan de volgende nachtdienst die hij moet draaien.

In het voorbijgaan zien we de Griekse samenleving waar de twee, die elkaar niet kennen, deel van uitmaken. Het is een samenleving die gedompeld is in een nerveuze permanente melancholie versterkt door het eeuwenoude landschap dat de Atheense betonwoestijn omgeeft. De climax is in die opeenstapeling van tegenstellingen van de film geen emotionele ontlading maar de logische conclusie van deze, met ups en downs, interessante film.

Essentie van het doden

Drie militairen zijn op zoek in een door kloven doorsneden woestijn. Boven hen cirkelt een helikopter. Er is voortdurend radiocommunicatie tussen de mannen op de grond en in de lucht. Vooraan loopt een soldaat met koptelefoon en een mijndetector. Hij neemt de rol op zich van ogen en oren van het groepje. Dat geeft de twee soldaten achter hem gelegenheid lol te maken en te lanterfanten. Niet veel later zijn ze alle drie dood.

Mohamed (Vincent Gallo) is de Talibanstrijder die op de vlucht is door het netwerk van kloven dat de woestijnbodem doorsnijdt. De wieken van de helikopter boven hem doen het stof hoog opwaaien, een veel grotere groep militairen zit hem nu op de hielen. Als Mohamed door een explosie tegen de vlakte slaat, blijft hij verdoofd liggen. Zijn gehoor is hij deels kwijt door de klap en hij zal ook in de rest van de film geen woord spreken.

In gevangenschap wordt hij gemarteld, hij hoort nog steeds haast niets. Samen met andere gevangenen wordt hij per vliegtuig overgebracht naar Oost Europa. Het is winter. De mannen worden met vrachtwagens in de nacht van het vliegveld opgehaald. Onderweg gebeurt een ongeluk. Mohamed ziet kans om te ontsnappen. Hij is geboeid en is dun gekleed op blote voeten. Overal ligt sneeuw. De ontsnapping is voor Mohamed een verschrikking en is het begin van een reeks ‘essential killings’.

Ontberingen

Cameraman Adam Sikora die ook het camerawerk voor The Mill and the cross deed die eveneens in het IFFR draait, brengt de ontberingen van Mohamed effectief en beklemmend in beeld. Hij wordt daarbij geholpen door de sterke enscenering. De muziek, die doet denken aan de Australische Didgeredoo, versterkt in deze film de ongenaakbaarheid van de uitgestrekte met sneeuw bedekte wildernis waarin Mohamed na zijn ontsnapping op de vlucht is. De mis en scene van Skolimowski en montage zijn verassend sterk. Jerzy Skolimowski maakte zijn debuut als filmer meer dan vijftig jaar geleden en schreef in 1962 ook het scenario voor Polanski’s Mes in het water. Hij maakt nu met Essential killing een actiefilm die tegelijk doet denken aan de meer metafysisch georiënteerde school van Tarkovski/Sokurov. Geloof en overleven in de natuur zijn redenen om te doden en aan het lijden komt in dit leven geen einde in dit meesterlijk portret van een Mujahedin. Een film die de kijker niet loslaat.