‘Zero Dark Thirty’: De jacht op Bin Laden

03 maart 2013 door Ronald Glasbergen

De CIA en andere Amerikaanse inlichtingendiensten bijten zich na 9/11 vast in de opsporing van Osama Bin Laden, inspirator van de aanslagen waarbij duizenden doden vielen.
Amerikaanse troepen onder leiding van opperbevelhebber G.W. Bush vallen hetzelfde jaar nog Afghanistan binnen.

Daar heeft Al Quaida haar voornaamste basis, beschermd door de Talibaan. December 2001 liggen volgens diverse berichten Al Quaida en haar leider Bin Laden dusdanig onder vuur, dat ze op sterven na dood zijn.

De eerste jaren wordt hevig op Bin Laden gejaagd. Daarna wordt die jacht overschaduwd door de, in terugblik, erbarmelijk gelegitimeerde oorlog tegen Irak. In de nasleep van die echte oorlog en de zogenaamde ‘War on Terror’ komen schandalen aan het licht. Er zijn her en der op de wereld geheime CIA gevangenissen, er komen bizar ogende foto’s uit de Irakese, door Amerikanen gebruikte, Abu Graib gevangenis naar buiten, er zijn (on-)schuldigen opgesloten zonder vorm van proces, er worden verhoortechnieken zoals ‘waterboarding’ en uitputtingsmethoden gebruikt die de discussie of dat wel of niet martelen is, academisch maken.

Nieuwe aanslagen
Er zijn nieuwe aanslagen: Londen, Madrid, Moskou, de Kaukasus. Er lijkt zoiets als een terroristische internationale te ontstaan. In Pakistan gaat het Mariott Hotel de lucht in. In Irak lijken bomaanslagen endemisch, in Afghanistan worden het er steeds meer.
Over Bin Laden gaan intussen geruchten en speculaties. Sommige twijfelen eraan of Bin Laden nog leeft, hij is als de legendarische ‘kat van Schrödinger’ waarvan de onderzoekers niet weten of hij dood of levend is. Anderen weten zeker dat hij zich nog ergens schuil houdt. Daaronder schijnt een CIA onderzoekster (codenaam ‘Rebecca’) te zijn, die zich vastgebeten heeft in de opsporing van de inmiddels legendarisch beruchte terroristenhoofdman. Zij is begin 2011 één van de inspiratiebronnen van filmmaakster Catherine Bigelow en journalist/scenarist Mark Boal die eerder samenwerkten aan de film ‘The Hurtlocker’. Ze waren bezig met de voorbereiding van een film over de strijd om Tora Bora en de jacht op Osama Bin Laden. Het zou, net als de werkelijkheid van dat verhaal, een film met een open einde worden. De film werd ingehaald door de werkelijkheid.

Commando operatie
In mei 2011 werd Osama Bin Laden tijdens een gewaagde commando-operatie van de VS doodgeschoten in het Pakistaanse Abbottabad. Op vreemd grondgebied dus. Er was jarenlang speurwerk van de Amerikaanse inlichtingendiensten aan vooraf gegaan.
Boal en Bigelow besloten nu een film te maken over de afgesloten jacht op de terroristenleider tot en met diens dood. Het zou een film met een ander soort dramatische opzet moeten worden, tenslotte kende iedereen de einduitslag. De dramatische spanning, die een verhalende film nu eenmaal nodig heeft, zou hier op de voorafgaande tien jaar liggen tot en met de bekende climax. De actie om Bin Laden voorgoed uit te schakelen. Wat hier hetzelfde is als doden.
Boal/Bigelow laten het eigenlijke verhaal beginnen in 2003. De jonge CIA analiste, codenaam ‘Maya’ (Jessica Chastain), maakt in de film mee hoe het er tijdens ondervragingen toegaat in een van de geheime CIA gevangenissen in Pakistan. Haar collega Dan (Jason Clarke) heeft de supervisie van het verhoor van opgepakte terrorist Ammar (Reda Kateb).

Gewelddadig verhoor
Het eerste uur van ‘Zero Dark Thirty’ spelen verhoorders, gewelddadig verhoorden, het ‘waterboarden’, kortom de marteling, de hoofdrollen. Het eerste half uur in hoge versnelling, het tweede half uur gematigder. Doordat je direct met de keerzijde van de medaille van de ‘strijd tegen het kwaad’ wordt geconfronteerd, wordt het je als ‘fan’ van die strijd niet gemakkelijk gemaakt.
In het vervolg van 9/11 en in de geest van de TV-serie ‘24’ was het gerechtvaardigd een gevaarlijke terrorist zijn mensenrechten te ontnemen, om daardoor, bij wijze van spreken, ‘duizenden onschuldigen’ te redden.

Er bleken alleen nog al veel van die gevaarlijke terroristen te zijn, zoals we te weten gekomen zijn van Abu Graib, Guantánamo en Afghanistan. Het is moeilijk te weten wat echt of onecht is in de (des-) informatiehooiberg die soms afkomt op inlichtingendiensten, zo werd informatie voorafgaand aan 9/11 genegeerd en we kunnen niets weten van iets waarvan we het bestaan niet kennen. Het is dan vervolgens verleidelijk naar extreme middelen te grijpen.

Predators
Geschoold jurist en democratisch burgerrechtenijveraar Barack Hussein Obama verandert na zijn verkiezing in 2008 het beleid. Echt schone handen houdt zijn regering er niet aan over. Predators, bewapende onbemande vliegtuigen, gespecialiseerde commandoteams en oorlog by proxy zoals in Libië, hebben veel van het vuile werk overgenomen. De film weerspiegelt dat veranderende beleid. Het accent komt steeds meer op ‘normaler’ ondervragings- en analysetechnieken te liggen.
Wat volgt is een enerverende jachtpartij door de recente geschiedenis met een na ‘Tree of life’ en ‘The Help’ opnieuw uitstekend acterende Jessica Chastain.
Het knappe van de nieuwe film van Bigelow is, dat je, ondanks de enerverende façade van de film, tijd genoeg hebt en gestimuleerd wordt hierover na te denken. De shockerende opening - zo behandel je mensen niet - stimuleert dat. De rest van de film bevat de juiste dosis detail en kleur, de film heeft het juiste tempo, er gaat genoeg mis, om na afloop te kunnen bedenken dat het heel goed in werkelijkheid zo zou kunnen zijn.

De film schuwt de controverse niet. Dat de film zou suggereren dat Bin Laden gevonden is met door marteling verkregen bewijs, leidde in de VS tot felle discussie. Het was niet de enige controverse. Maar hoe ongemakkelijk dan ook, Catherine Bigelow en Mark Boal maakten van ‘Zero Dark Thirty’ een uitstekende en urgente film, die zich afspeelt op het scherpst van de snede van de actualiteit.