Ethiek is in ‘Oedipus’ doodgezwegen

20 maart 2013 door Ronald Glasbergen
Ethiek is in ‘Oedipus’ doodgezwegen

Volgens Pausanius , die ruim tweeduizend jaar geleden een reisgids van Griekenland schreef, stond er in die tijd, in de tempel van Delphi, een beroemde inscriptie met de woorden: ‘Ken jezelf’. Het Ro Theater lijkt die spreuk in hun bewerking van de Thebaanse stukken van Sophocles (496-406) tot uitgangspunt genomen te hebben.

Voor de pauze is de inspiratie ‘Oedipus Tyrannus’, na de pauze is het ‘Oedipus in Colonus’. Elementen uit ‘Antigone’ zijn er doorheen gevlochten. De ten tonele gevoerde Oedipus is vrijwel uitsluitend op zoek naar zichzelf. Dat past in goed in post-moderne tijden maar doet geen recht aan de Oedipus van Sophocles.

Foto’s: Leo van Velzen

Eer
Zeg ‘ Antigone’ en je denkt aan eer, aan een uiterst koppig meisje , een wicht, maar wel een die bewondering afdwingt door haar eergevoel, aan haar trouw tot ‘in den dood’. Zeg ‘Oedipus’ en je denkt aan vadermoord, aan incest. Aan iemand die door dat noodlot volledig van de sokken wordt geslagen en in een waanzinnige valkuil van het lot gedonderd blijkt te zijn.
Beide stukken hebben een geweldige spanningsboog, waarin de helden samen met de Goden hun eigen lot scheppen. Gedeelde verantwoordelijkheid maar mensen weten niet waar ze uit komen. Bovendien bewegen zich op de achtergrond helderzienden – zeg maar de wetenschappers van die tijd - en wikkende politici zoals Kreon.
Colonus is behalve ‘het land’ waar Oedipus asiel gevonden heeft, de plaats waar de toneelschrijver zelf geboren is. Het materiaal ligt voor het oprapen en Ro Theater liet eerder met het toneelstuk ‘Branden’ van Wajdi Mouawad zien dat je met die materie veel aankan in een actuele context.

Landmarks
De toneelstukken van Sophocles, Oedipus en Elektra voorop, zijn landmarks in het westerse cultuurlandschap. Duizenden toneelspelers en miljoenen toeschouwers kunnen dat bevestigen. De jonge Duitse cultuurcriticus Friedrich Nietsche vertelt erover in zijn ‘Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik‘ uit 1872.
Voor Nietsche zijn de tragediën uit de oudheid, waaronder bovengenoemde Thebaanse stukken van Sophocles, voor hun toeschouwers een bevestiging van hun mens-zijn. In diens tragediën komen mensen door het lot, voor de meest onoplosbare en verschrikkelijke ethische dilemma´s te staan. In de stukken vecht een woest soort, door irrationele Goden beheerste natuur, tegen de ordening die de mens en een ander deel van de Goden in de schepping aan probeert te brengen.

Het zijn dilemma´s die uit diepe morele strijd ontstaan en die soms - maar zeker in ´Oedipus´ of ´Antigone´ van Sophocles - de kunst scherper en helderder dan het leven doen verschijnen. Dilemma’s die ons confronteren met wat wel en niet te begrijpen valt in deze wereld; machtswellust, medeleven, de wreedheid van het lot. Daar schrijft een dichter en toneelschrijver als Sophocles over.

Pellen
Hier worden al die mogelijkheden eraf gepeld. Je zou denken dat je dan nog altijd bij een vorm van minimalistisch absurdistisch theater uit komt en als je nog verder pelt, toch weer bij Sophocles. Niet hier. Er komen egocentrische speculaties over het ‘ik’ en de ‘identiteit’ voor in de plaats overpeinzingen over parallelle universums.
De voorstelling van de menselijke geest losgekoppeld van het lichaam, die je als een ui af kan pellen, totdat er niet over maar de ethische dimensie wordt terloops terzijde gelaten. Of dood gezwegen. Het is de makke van het post modernisme. De taal staat met een mond vol tanden tegenover de ethiek in dit stuk.

Mooie vondsten
Deze ‘Oedipus’ is een verzameling knappe theaterattributen waar mooie vondsten in zitten (de oude Oedipus die de jonge meetorst). Een stuk dat vaart onder de vlag van een grootse tweeënhalf duizend jaar oude toneelcyclus, maar met te weinig van de bezieling daarvan. Wat rest is een vakkundig variété rond een thema (je zelf kennen).
De Oedipus van Nasrdin Dchar en Jack Wouterse, de Iocaste-Antigone van Fania Sorel, de set-elementen van Rupert/Leemhuis en de klanken van Teussink (mooie vindingrijke muziek en zang trouwens) kunnen daar met al hun kwaliteiten geen verandering in brengen.

Gezien in de Grote zaal Rotterdamse Schouwburg op 16 maart. Daar nog te zien tot 27 april 2013. Zie voor alle speeldata de speellijst van het Ro Theater.
 

 

Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.