Een meisje fietst in Saoedie-Arabië

In Saoedi-Arabië zijn bioscopen verboden. Vrouwen mogen er, behalve in een paar enclaves, niet autorijden en mogen alleen in een Abaya, traditionele alles bedekkende zwarte kleding, over straat. De religieuze politie ziet toe op naleving. Een vrouw, de Saoedische Haaifa al Mansour maakte er de eerste geheel in Saoedi-Arabië opgenomen speelfilm Wadjda.
Wadjda(2012) was op recente filmfestivals, in het Westen en in het Midden Oosten, één van de lievelingen van het publiek. In veel opzichten een mijlpaal, maar één die in Saoedi-Arabië zelf in de bioscoop niet te zien zal zijn. De laatste ‘gedoog-bioscoop’ in Saoedi-Arabië ging in de jaren tachtig dicht. Sindsdien zijn er geen bioscopen meer. In de openbare ruimte wordt daar op en nog veel meer, toezicht gehouden door de Mutawa, de religieuze politie.
Doorsnee
De tienjarige Wadjda woont met haar ouders in een buitenwijk van de Saoedische hoofdstad Riyad. De film is daar ook opgenomen, met een geheel Saoedische cast. De buurt ziet er uit als in zo’n doorsnee plaats in het Midden-Oosten of Noord Afrika, laagbouw met daartussen stoffige en hete straten. In de verte wat hoogbouw. En, omdat dit de Saoedische middenklasse is, zijn de interieurs van de huizen van alle luxe voorzien.
Wadjda, gespeeld door het jonge talent Waad Mohammed, heeft bij een handelaar in haar buurt een fiets gezien. Haar buurjongetje en vriendje Abdul (Abdullah Al Gohani) heeft ook een fiets. Haar hogere doel is Abdul in een race op de fiets te verslaan. Ze vraagt haar moeder om geld. Haar moeder vindt het geen goed idee. Nergens zie je meisjes die op straat fietsen. Op school vindt haar conservatieve lerares dat ze oud genoeg is om zich meer als volwassen Saoedische te gaan gedragen en de Abaja, te gaan dragen.
Handeltjes
Niet uit het veld geslagen besluit Wadjda om zelf geld voor de fiets te gaan verdienen. Ze begint met kleine handeltjes op school. Vervolgens speelt ze voor oudere jongens en meisjes tegen betaling boodschapper van liefdesberichten. Ze verdient er mee, maar de fiets is duur en komt niet echt dichterbij.
Haar kans komt als op school een wedstrijd wordt aangekondigd. Wie van de meisjes het beste een reeks godsdienstige vragen weer te beantwoorden wint. Wadjda lijkt kansloos, ze weet weinig van godsdienst en de concurrentie lijkt alles te weten. De reliquiz heeft wel een hoofdprijs waar je een fiets van kan kopen... .
Door het slimme scenario en het goede cinematografische oog van Al Mansour krijgt de film een verhalende kwaliteit die van alle tijden is. Je leeft van begin tot eind mee met Wadjda die, tien jaar oud, een doel heeft in haar wereld. Daarbij biedt de film allerlei doorkijkjes in de Saoedische samenleving. Al Mansour heeft een goed oog voor cinematografie. Ze al enkele prijswinnende documentaires op haar naam staan. Zo maakt ze goed gebruik van het gegeven dat elke speelfilm, de documentaire is van wat voor de lens gebeurt.
Sluier
Je ziet spelende kinderen, voorzichtig flirtende jongens en meisjes en vrouwen die bang zijn dat hun man een tweede vrouw zal nemen. Gewone teenagers en volwassenen. Tot er een sluier voor gaat.
Filmmaakster Haaifa al Mansour (1974) studeerde in Egypte en in Australië en groeide op in Saoedi-Arabië in een liberaal gezin. Daar lag voor de regisseur ook de inspiratie voor Wadjda. Al Mansour: ,,Mijn vader nam me, met mijn broers, mee om fietsen voor ons te kopen.” Gevraagd of het niet moeilijk was om in Saoedi Arabië als vrouw te filmen antwoordt ze: ,,Iedere stap was moeilijk, het was een echt avontuur. In de meer conservatieve buurten, waar mensen een vrouwelijke regisseur afkeuren die zich met al die mannen op de set bemoeit, moest ik zo nu en dan het bestelbusje van de productie in vluchten om me te verstoppen. Sommige scenes regisseerde ik dan via walkietalkie maar uit frustratie kwam ik dan toch weer naar buiten om het zelf te doen.”
Dit is een update van het eerder geplaatste artikel op deze site tijdens het IFFR in februari 2013.
Vanaf 16 mei draait de film Wadjda in o.a. de Rotterdamse bioscoop Lantaarn/Venster.
[*citaten zijn afkomstig uit de persmap van de distributeur]