De razzia: Ontsnapping van Gerrit Mes

02 mei 2016 door de redactie
De razzia: Ontsnapping van Gerrit Mes

Op 4 en 5 mei vindt in Rotterdam het publieksprogramma Open Joodse Huizen – Huizen van de Razzia plaats, waarmee wordt stilgestaan bij de Tweede Wereldoorlog. Tijdens intieme bijeenkomsten op meer dan 25 locaties, vertellen Rotterdammers persoonlijke verhalen over vervolging, onderduik, tewerkstelling, verzet en bevrijding. Het programma is een samenwerking tussen Stichting Loods 24 en Joods Kindermonument, Verhalenhuis Belvédère en het Joods Cultureel Kwartier. Hieronder één van die verhalen in een verkorte versie.


(Door Rob Snijders)


Op 10 en 11 november 1944 werden in twee dagen tijd ruim 52.000 Rotterdamse mannen opgepakt. Het was de grootste razzia in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Meer dan 410 mannen kwamen hierbij om het leven. Mijn oudoom Gerrit Mes was één van hen.

De razzia was goed gepland en geheim gehouden. Op 9 november overdag was nog niets bekend, ’s avonds werden 8000 Duitse soldaten ingezet onder de codenaam ‘Aktion Rosenstock’ en op strategische punten werd de stad geblokkeerd. Er werden pamfletten verspreid met een oproep tot melden: ‘Op hen, die pogen te ontvluchten of weerstand te bieden, zal worden geschoten’.

 

 

Gerrit Mes. Foto: PrivéAngst voor verzet
De officiële reden die de nazi’s aanvoerden voor deze razzia was de Arbeitseinsatz in Duitsland. Tewerkstelling, aangezien het Duitse leger aan het verliezen was en iedereen nodig had om te vechten. Maar voor de 52.000 man was er nauwelijks werk in Duitsland.
De werkelijke reden wordt daarom onder historici meer gezocht in de angst van de nazi’s dat de Rotterdammers de geallieerden massaal zouden helpen nu het zuiden van Nederland in de voorgaande weken bevrijd was.

De Rotterdammers waren al murw door de vier jaar oorlog. Een verwoeste stad, de Joodse stadsgenoten die gedeporteerd waren en vier jaar terreur. Gecombineerd met deze oproep en de snelle overmacht zorgde ervoor dat de actie voor de nazi’s succesvol verliep. Het overgrote deel van de Rotterdamse mannen tussen de 17 en de 40 jaar werd opgepakt. Onder hen mijn oudoom Gerrit Mes, woonachtig op Zuid aan de Meiendaal 8.

Een gelukkig gezin
Gerrit werd geboren op 12 januari 1913 als zoon van Pieter Mes en Krina Schouten. Hij was het vierde kind in een groot hervormd gezin. Vader Pieter werkte als timmerman op de Watertoren in Kralingen en moeder Krina werkte thuis hard om dit grote gezin draaiende te houden. De zondagen betekenden voor de kinderen een kerkbezoek en een vader die lang (en luid) voorlas uit de Bijbel.

Gerrit trouwde op 24 juni 1936 met Maaike Koedoot. Op 14 juni 1937 werd aan de Meiendaal 8 hun zoon Pieter Jilles geboren. Het waren kleine woningen in Vreewijk maar het gezin was er gelukkig en maakte al snel vrienden in de buurt, zoals de familie Smit die aan de overkant woonde. Gerrit werkte in de grafische industrie. De oorlog was een moeilijke periode, maar ook daar sloeg het gezin zich doorheen. Tot die razzia van november 1944.

‘Maak je niet bezorgd over mij’
Tijdens de razzia werd Gerrit samen met overbuurman Arie Smit gearresteerd en de eerste nacht werden ze in het naburige Feijenoord-stadion opgesloten. De volgende ochtend gingen Maaike en hun zoon Pieter langs de kant van de weg kijken of ze Gerrit konden zien tussen de mannen die naar rijnaken en de treinen gebracht werden, om op die manier naar Duitsland te gaan. Ze hebben uren langs de kant van de weg gestaan en veel mannen voorbij zien komen, maar Gerrit zagen ze niet.

Gerrit werd via Amsterdam, over het IJsselmeer naar Kampen gedeporteerd en moest vanaf daar in colonne naar een kamp in Wezep, gevestigd in de Margrietkazerne, lopen. Vanuit Wezep kwam een levensteken van Gerrit voor het thuisfront:

 

 

 

Brief van Gerrit Mes aan vrouw Maaike en zoontje Piet. Foto: PriveLieve vrouw en kleine Piet
Ik hoop dat jullie het goed maken. Wij waren in een kamp in Wezep. Arie Smit en ik waren ontsnapt, maar zijn de andere dag weer gegrepen. (…) Maak je niet bezorgd over mij, want we hebben een heel goede behandeling.

De volgende dag gingen Arie en Gerrit met de trein vanuit Kampen naar Duitsland, maar ook nu weigerden ze zich te voegen naar de wil van de bezetter. Toen de trein vlak voor de grens stopte namen ze de kuierlatten.
Deze ontsnapping lukte, maar niet voor lang. Na twee dagen door Gelderland te hebben rondgezworven werden ze in Winterswijk opgebracht.

Nu ontliepen ze hun straf niet. Arie en Gerrit werden doorgestuurd naar Kamp Amersfoort. Dit kamp was een Polizeiliches Durchgangslager en was bedoeld om politieke gevangen op te sluiten. Het was een berucht kamp en stond als strafkamp direct onder bevel van de SS. Vanuit dit kamp stuurde Gerrit een laatste brief naar zijn vrouw en zoon, die hij besloot met: Je blijft mijn Piet he, en mamma ook. Vele omhelzingen van Gerrit.
In februari 1945, slechts zeven weken voor de bevrijding, vond Gerrit Mes in een concentratiekamp de dood. Hij werd 32 jaar oud. Het bericht hiervan bereikte Maaike en kleine Piet pas veel later.


Dit is een verkorte versie van het verhaal dat historicus Rob Snijders op 4 mei over zijn oudoom Gerrit Mes zal vertellen tijdens het programma Open Joodse Huizen-Huizen van de Razzia.
Locatie Breepleinkerk (van Malsenstraat 104), aanvang 13.00 uur, toegang gratis. Voor meer informatie en het volledige programma, zie
www.openjoodsehuizen.nl/rotterdam.


In Open Joodse Huizen vertellen overlevenden en familieleden, maar ook buurtbewoners en schrijvers, over vervolging, oorlog én het voor- en naoorlogse leven. Uitgangspunt voor Open Joodse Huizen zijn de adressen en namen die vermeld staan op de website www.communityjoodsmonument.nl, het digitale monument voor alle joden in Nederland die tijdens de holocaust zijn vermoord.

 

 

 

 

 

Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.