Boekenweek 2023: Ode aan vrijheid van de literatuur op 72ste Boekenbal

De 88ste Boekenweek is vrijdagavond geopend met het traditionele Boekenbal. Na twee jaren geen Boekenbal in ITA was de vraag naar kaarten hoger dan ooit. Wie de rij getrotseerd had en het geluk had bij het zaalprogramma te mogen zijn zag zich getrakteerd op een programma met een indringende boodschap: het belang van de vrijheid van de literatuur. Een boodschap die tevens op de gevel van ITA werd geprojecteerd: 'De literaire vrijheid is ons grootste goed'.

Bezoekers werden al bij hun eerste stap over de drempel ondergedompeld in een zinnenprikkelende ervaring in het kader van het Boekenweekthema 'Ik ben alles'. Boekenweekauteurs Lize Spit en Raoul de Jong schreden samen met Boekenweekdichter Tsead Bruinja als eersten over de rode loper, die daarnaast werd bewandeld door de grote namen uit de Nederlandse literatuur en internationale auteurs als Nino Haratischwili.

Sinds het Boekenbal in 2022 is er veel gebeurd in de literaire wereld. Om woorden te geven aan die ontwikkelingen stond in het zaalprogramma naast het Boekenweekthema 'Ik ben alles' ook de vrijheid van de literatuur centraal. Op de gevel van ITA werden de woorden 'De literaire vrijheid is ons grootste goed' geprojecteerd.

Bij de start van het zaalprogramma werd de toon gezet met een zingende avatar van Humans AI met een nummer over de grootse tegenstellingen van ons 'zijn'. In het vervolg van het programma werd de urgentie van de geprojecteerde boodschap goed benadrukt: auteur Pim Lammers betrad onder een staande ovatie het podium. Lammers trad eerder dit jaar terug als dichter bij de Kinderboekenweek van 2023, nadat hij naar aanleiding van de bekendmaking van zijn dichterschap doodsbedreigingen ontving. Op dat moment was het gedicht dat hij had geschreven al af en gedeeld met de CPNB. De CPNB wilde Lammers de gelegenheid geven dit gedicht eenmalig op dit belangrijke podium voor te dragen en het zo toch aan de wereld te geven. Hiermee is ook het dichterschap rond de komende Kinderboekenweek afgesloten – er komt geen vervangende dichter of gedicht.

CPNB-directeur Eveline Aendekerk roemde het prachtige gedicht van Lammers en zijn liefdevolle benadering van alle verschillende mensen in onze samenleving in zijn kinderboeken. Ze bedankte hem voor het feit dat hij het 'juist hier, in de Schouwburg, het huis van de onbegrensde verbeelding ten gehore wilde brengen.' Vervolgens benadrukte zij nogmaals hoe belangrijk de vrijheid in de literatuur is. 'Lang niet alle karakters die je tegenkomt passen. Maar dat schurende ongemak is nodig. Omdat het aanzet tot nadenken, tot voelen en omdat het de contouren van de eigen identiteit scherpt. Je bent niet wat je schrijft, maar je toetst wie je bent aan wat je leest.' Ook zette zij de auteurs die deze Boekenweek centraal staan in de spotlight: Lize Spit, Raoul de Jong en Tsead Bruinja namen vanaf het erepodium een daverend applaus in ontvangst.

Na Aendekerk betrad Gunay Uslu het podium. Als staatssecretaris Cultuur en Media maakte zij zich hard voor de vrijheid van het woord en de veelstemmigheid van de makers, zonder keurslijven, voor iedereen. Na deze belangrijke woorden volgde een spokenwordoptreden met dansers, waarbij literaire fragmenten uit werken van auteurs Koen Caris, Mariken Heitman, Benzokarim en Karin Amatmoekrim door de auteurs na elkaar werden voorgedragen en zo versmolten tot één verhaal. Het Boekenweekgedicht van Tsead Bruinja werd in het Nederlands én Fries gezongen door de Friese zangeres Nynke Laverman. Sam Bettens speelde voor de hele zaal zijn enige Nederlandstalige nummer 'Leef'. Auteur Marcel van Roosmalen gaf ook acte de présence op het podium en droeg een column voor. Na een muzikaal intermezzo met het nummer 'Zoek jezelf' van Van Kooten en De Bie werd het zaalprogramma afgesloten en werd er tot in de vroege ochtend gedanst.

Met het Boekenweekthema 'Ik ben alles' vieren we in 2023 de pluriformiteit van onze identiteit. Een bijzonder actueel thema. Want hoewel de zoektocht naar wie je bent van alle tijden is, voelt die in de huidige tijdgeest dwingender, complexer en spannender dan ooit. Met de veelheid aan rollen die we vervullen – die van ouder en kind, van partner en collega, van leerling en mentor – en de veelheid aan gezichten die we on- en offline tonen, is eenieder van ons de optelsom van al die componenten.  

Juist een boek stelt ons in staat onszelf en anderen beter te leren kennen. We herkennen en erkennen dat wat we al wisten. En we verkennen de rekbaarheid van onze identiteit. Door in de huid te kruipen van karakters die we niet zijn of kennen. En door ons onder te dompelen in culturen, geloofsovertuigingen, seksualiteiten of leefwijzen die de onze (nog) niet zijn. Verzonken in een boek is je identiteit even grenzeloos als je inlevingsvermogen. Je bent alles wat je denkt. Je bent alles wat je voelt. Je bent alles wat je nastreeft, wat je liefhebt, waar je van droomt. Je bent alles.