Waakhond Duitse grondwet noemt AfD voorlopig niet 'bewezen extreemrechts'

10 mei 2025 door een van onze redacteuren

Protest tegen AfD in Hamburg in 2024. Foto Gerd-HH cco

[update 13.00 uur] De politieke partij AfD werd op 2 mei door de Duitse BfV (Bundesamt für Verfassungsschutz), de waakhond van de Duitse Grondwet tot 'bewezen rechtsextremistische organisatie' verklaard. Intussen heeft de BfD van de bestuursrechter (VG) in Keulen in een juridische geschil met de AfD een standstill-belofte moeten doen. De AfD mag vanaf de uitspraak op 8 mie voorlopig niet als "bewezen rechtsextremistisch" worden behandeld, maar slechts als 'verdacht' daarvan.

Extra gevoelig in Duitsland

Extremisme ligt overal in de wereld gevoelig maar in de Bondsrepubliek Duitsland met zijn naziverleden betekent met name rechtsextremisme gevoeligheid in overtreffende trap. ‘Nie wieder’, nooit meer, klonk het na de Tweede Wereldoorlog in Duitsland en klinkt het nog steeds. Het land is sinds de afloop van de Wereldoorlog altijd zeer alert op extremisme. Maatregelen betekenen, zoals verbieden betekenen staan vrijwel altijd op enigszins gespannen voet met democratische beginselen. Het is de achilleshiel van democratie zou je kunnen zeggen. Het onderwerp is zeer gepolitiseerd en binnen- en buitenlandse actoren maken er graag gebruik van.

Democratieën onder druk

Het oordeel van de BfV op 2 mei kwam op een moment dat internationaal, de democratie onder druk staat van radicale partijen en of autoritaire leiders. Rusland kent op belangrijke dossiers geen democratie meer. Beslissingen worden centraal genomen, hetzelfde geldt in min of meerdere mate voor Turkije en Hongarije. Vanuit de VS neemt vice-president JD Vance het keer op keer op voor de Duitse AfD terwijl in eigen land de democratie en vrije pers onder druk staan. Dat geldt voor veel meer landen in de wereld. Democratie is ook blijkens de Democracy Index van het tijdschrift The Economist.

AfD is nu alleen van 'verdacht' van rechtsextremisme

Op dit moment loopt er een rechtszaak van de AfD tegen de beoordeling van de Verfassungsschutz. De Verfassungsschutz houdt zich intussen stil over de AfD. Het Bundesamt heeft toegezegd in het conflict met de AfD geen commentaar meer te leveren. Het zal de partij voorlopig niet meer omschrijven als 'zeker extreemrechts'.

Het hieronder vertaalde persbericht van de BfV, is intussen verdwenen van de site van de BfV. Het in recht gespecialiseerde LTO (Legal Team Online) verhaalt over het nieuwe door rechtsprocedures ingegeven stilzwijgen van de BfV. De AfD mag voorlopig niet als "bevestigd rechtsextremistisch" worden behandeld, maar "slechts" als 'verdacht'.

Nu ingetrokken persbericht van 2 mei 2025 van de BfV

Het Bundesamt für Verfassungsschutz classificeert “Alternative für Deutschland” als bewezen rechtsextremistische organisatie.

Het Duitse Federale Bureau voor de Bescherming van de Grondwet (BfV) classificeert de partij Alternative für Deutschland (AfD) met ingang van vandaag [red. 2 mei] als een bewezen rechtsextremistische organisatie, vanwege de extremistische aard van de partij als geheel, die in strijd is met de menselijke waardigheid.

Het Administratief Gerechtshof Keulen en het Hogere Administratieve Gerechtshof van Noordrijn-Westfalen (OVG NRW) hebben in uitspraken van respectievelijk maart 2022 en mei 2024 de classificatie van de partij als "onder verdenking staand" bevestigd, omdat er talrijke aanwijzingen waren dat de AfD zich richt op ondermijning van de vrije democratische rechtsorde. Deze aanwijzingen zijn bij verder onderzoek bevestigd en grotendeels tot zekerheid geworden.

Tot deze conclusie komt het BfV na een intensieve en uitgebreide beoordeling door deskundigen. Conform haar wettelijke opdracht heeft het BfV het handelen van de partij getoetst aan de fundamentele beginselen van de Duitse grondwet: menselijke waardigheid, het democratiebeginsel en het rechtsstaatbeginsel. Daarbij zijn niet alleen het partijprogramma en officiële verklaringen van de landelijke partij in ogenschouw genomen, maar vooral ook de uitspraken en gedragingen van haar vertegenwoordigers, evenals hun banden met rechtsextremistische actoren en groeperingen.

De beoordeling had ook betrekking op de ontwikkelingen binnen de partij sinds de uitspraak van het OVG NRW in mei 2024. Met name werden de activiteiten van de AfD tijdens de verkiezingscampagnes voor de laatste drie deelstaatverkiezingen onderzocht, evenals de herstructurering van de relatie tussen de AfD en haar als zeker rechtsextremistische jongerenorganisatie “Junge Alternative” (JA), en de campagne voor de vervroegde verkiezingen voor de Bondsdag tot aan de vorming van de AfD-fractie in de 21e Duitse Bondsdag.

Daaruit blijkt het volgende:
Het etnisch-afkomstige volksbegrip dat binnen de partij domineert, is onverenigbaar met de vrije democratische rechtsorde. Het is gericht op het uitsluiten van bepaalde bevolkingsgroepen van gelijke maatschappelijke participatie, op het ongelijk behandelen van deze groepen op een wijze die niet grondwettelijk is, en op het toekennen van een juridisch gedegradeerde status. Concreet beschouwt de AfD bijvoorbeeld Duitse staatsburgers met een migratieachtergrond uit overwegend islamitische landen niet als gelijkwaardige leden van het naar etnische criteria gedefinieerde Duitse volk.

Dit uitsluitende volksbegrip vormt het ideologische fundament voor een voortdurende hetze tegen bepaalde personen of groepen, waarbij deze op algemene wijze worden belasterd, in diskrediet gebracht en waarbij irrationele angsten en afkeer tegenover hen worden aangewakkerd. Dit blijkt uit het grote aantal voortdurende xenofobe, minderhedenvijandige, islam- en moslimvijandige uitspraken van leidende functionarissen van de partij. Vooral de voortdurende hetze tegen vluchtelingen en migranten draagt bij aan het verspreiden en verdiepen van vooroordelen, ressentimenten en angsten jegens deze bevolkingsgroepen. De neerbuigende houding blijkt ook uit het gebruik van generaliserende termen zoals “messenmigranten” of het toeschrijven van een door etnische cultuur bepaalde neiging tot geweld door prominente AfD-leden.

Vicevoorzitter Sinan Selen en vicevoorzitter dr. Silke Willems verklaren hierover:

“Wij zijn tot de overtuiging gekomen dat het bij de Alternative für Deutschland gaat om een bewezen rechtsextremistische organisatie. Deze conclusie is gebaseerd op een uiterst zorgvuldige deskundige beoordeling die een periode van ongeveer drie jaar beslaat. We hebben daarbij talloze uitspraken en standpunten van prominente partijvertegenwoordigers uit heel Duitsland in overweging genomen, evenals de nieuwste organisatorische ontwikkelingen in het rapport verwerkt. Doorslaggevend voor onze beoordeling is het door de AfD aangehangen etnisch-afkomstige volksbegrip, dat hele bevolkingsgroepen in Duitsland degradeert en hun menselijke waardigheid aantast. Dit volksbegrip concretiseert zich in een algehele vijandige houding ten opzichte van migranten en moslims binnen de partij.”

Achtergrond

De AfD is sinds de laatste verkiezingen met 152 van de 630 zetels in het Duitse parlement de op één na grootste partij van de Bondsdag. Alleen de regerende Christendemocraten hebben met 208 zetels nog meer zetels.

CDU/CSU en SPD vormen sinds kort samen de regering. De nu regerende CDU / CSU werd dus grootste partij met 28%, bijna drie van de tien Duitsers stemden CDU/CSU. Twee van de tien Duitsers stemden AfD, rechtsextremistisch dus. Het is een oude vraag in democratische systemen: wat doe je als een belangrijk deel van de bevolking met haar stem vraagtekens bij de democratie zet. Landen zoals de Verenigde Staten, Duitsland en Nederland hebben daarvoor grondwettelijke waarborgen in hun systeem ingebouwd.

De kwalificatie als 'bewezen rechtsextremistische organisatie' zou niet automatisch betekenen dat de partij verboden wordt, maar mocht zo'n procedure in gang worden gezet dan zal het rapport van meer dan duizend pagina's daar wel een belangrijke rol in spelen.

Voor een partijverbod gelden strenge regels. Zo kunnen alleen de Bondsregering, de Bondsdag en de Bondsraad een procedure beginnen om een partij te verbieden. Het Constitutioneel Hof moet daar dan een oordeel over vellen. Maar de realiteit is dat de AfD door veel kiezers als een 'gewone' partij wordt gezien, extreemrechts of niet.

Meer info: BfV, Duitslandinstituut, Legal Team Online