Willem Donker 1938-2018

15 oktober 2018 door de Redactie

‘Boeken, Boeken, Boeken, allemaal Boeken’

(Door Jim Postma)

In een bomvolle Hoflaankerk in Rotterdam-Kralingen is afgelopen vrijdag uitgever Willem Donker (79) op een sublieme wijze herdacht. Door zeker zo’n 500 vertegenwoordigers uit het literaire wereldje van hier, als van ver buiten de stad. Met een uitgebreid programma van sprekers, muziek en zang. ‘Donker is hier duidelijk in het Licht gezet’, sprak een van de deelnemers poëtisch.

De presentatie was in handen van Luuk de Boer. Naast familieleden, zoals Willems zus Margriet Donker, waren er bekende sprekers uit de uitgevers- en boekenwereld, zoals Maria Heiden, Pieter Kers en voormalig centrale bibliotheekdirecteur Frans Meijer. Vooral deze laatste maakte een indrukwekkende afscheidsspeech die wij hieronder integraal afdrukken.

De echtgenote van Willem Donker, mode-ontwerpster Jos Exler, vormde in dit kader van het ‘Licht’ een stralend middelpunt., samen met zijn zonen en zijn kleinkinderen die het schitterend beschilderde doek voor over de kist hadden ontworpen.

Foto hierboven: Willem Donker gaat voor zijn laatste rit naar de begraafplaats. (Foto © Rinus Vuik)

Willem Donker overleed vorige week zondag 7 oktober plotseling, tijdens een wandeling in de buurt van de Leuvehaven. Een reanimatie mocht niet meer baten. Hoewel al aardig op leeftijd, kwam zijn overlijden toch voor zijn vele bekenden als een ‘shock.’

Maria Heiden, voormalig eigenaar van boekhandel v/h Van Gennep aan de Oude Binnenweg, sprak onder meer het volgende: ‘Het eerste beeld van Willem dat bij mij opkomt zijn de nieuwjaarsborrels, lang geleden, toen de Rotterdamse Boek Verkopersbond nog bestond.

Als de officiële plichtplegingen achter de rug waren en iedereen nog steeds vrolijker werd, wachtten we allemaal op het mooiste moment van de avond. Als Willem met zijn indrukwekkende lengte op een stoel klom en gedichten voordroeg uit het hoofd. Als hij dat achter de rug had werd hij doldriest en richtte het woord speciaal aan de boekverkopers. Hij begon altijd met: ‘Jullie boekverkopers!...

Foto hierboven: Willem Donker gaat voor zijn laatste rit naar de begraafplaats. (Foto © Rinus Vuik)

Ze bestelden volgens Willem te weinig bij zijn uitgeverij, hoe was het mogelijk met al die mooie boeken en er volgde een lange en vileine tirade hoe dom wij waren.

Daarna werd er veel gelachen, veel geproost en veel vriendschappen gesloten.

Willem had zoals dat heet: de gave van het woord. In 1989 schreef de Belgische consul die hem gesproken had, een brief aan hem. Daarin stond onder andere, ik citeer: ‘’Uw poëtische aanleg, uw virtuositeit van de Nederlandse taal, uw heldere geest, uw sterk ontwikkeld geheugen, uw muzikale stembanden en uw klare inzicht in de menselijke psychologie. In een woord: uw niet te overtreffen dichtkunst. Aan al deze onschatbare talenten breng ik thans een warme hulde. Uw bestaan blijft in mijn leven gebeiteld’’, aldus deze consul.

Foto hierboven: De Hoflaankerk. (Foto © Rinus Vuik)

Hoewel het woord uniek sleets overkomt, was Willem uniek in de ware zin van het woord. Willem was een unieke uitgever. Hij had een uniek leven met mooie en verdrietige gebeurtenissen en soms een hang naar melancholie. Hij was een unieke Rotterdammer die ten volle heeft geleefd. Je kunt Willem niet vergeten. Ik besluit met de meest beroemde regels van Gerard Reve die volmaakt zijn leven duiden: Het is gezien. Het is niet onopgemerkt gebleven.’ Aldus een fragment uit de toespraak van Maria Heiden.

Foto hierboven: De Hoflaankerk. (Foto © Rinus Vuik)

Speech Frans Meijer

Voor de introductie van de speech van Frans Meijer even nog het volgende: Willem Donker was een van de laatste oude getrouwe dragers van de vroegere traditionele vlinderstrik.

Willem Donker (1938-2018)

“Boeken, Boeken, Boeken, allemaal Boeken”

Dat schreef Willem Donker (met 4 keer een hoofdletter B) in mijn exemplaar van de biografie van zijn eigen uitgeversfamilie: “Met vlinderstrik en boerenzakdoek” opgetekend door Lex Veldhoen. Ik kreeg het van hem cadeau op de Buchmesse in Frankfurt, nu vijftien jaar geleden.

In mijn tijd als directeur van de Rotterdamse bibliotheek ging ik altijd met enkele medewerkers naar Frankfurt op zoek naar de nieuwste ontwikkelingen in het boekenvak. Voor wie er nooit is geweest even een schets van deBuchmesse: eindeloze rijen stands met duizenden uitgevers van over de hele wereld, in alle taalgebieden. Verdeeld over tien enorme beurshallen op dat gigantische Messe-terrein in Frankfurt. De grootste boekenbeurs ter wereld, met zo’n driehonderdduizend bezoekers in vijf dagen, en miljoenen boeken.

Daar ergens in die onvoorstelbare drukte trof ik Willem in zijn stand van nog geen twee vierkante meter. Enigszins verdwaasd met een blik van ‘wat doe ik hier eigenlijk?’ Een stapeltje Donker-boeken en … natuurlijk het glas op tafel. We raakten weer eens aan de praat. En hij overhandigde me trots zijn laatste publicatie, terwijl hij haast wanhopig om zich heen keek. En waarin hij dus schreef: “Boeken, Boeken, Boeken, allemaal Boeken” Het was wel een treffende samenvatting van de situatie daar.

Al in de beginjaren van Poetry International kwam ik Willem Donker regelmatig tegen. Het was in die tijd dat ik tijdens de Poetry-week in het kielzog van dichteres Jana Beranová elke avond naar binnen glipte in De Doelen. Voor niks, via de artiesteningang.

Maar ik was toen nog slechts een lezer. Een beginner in de boekenwereld. Ik rolde steeds meer die wondere wereld binnen als liefhebber, als boekenlener, als boekenkoper. En ik werd gevraagd om zitting te nemen in de Sectie Letteren van de Rotterdamse Kunststichting. Ik stond aan het begin van mijn boeken-carrière. Willem Donker was toen al lang een gevestigde uitgever in Rotterdam.

Ik werd Bibliotheekdirecteur in 1995 en daarmee ineens ook verantwoordelijk voor de wereldberoemde Erasmuscollectie. Hetgeen mij natuurlijk een enorme status bezorgde in de ogen van Willem, die vanaf 2004 de volledige correspondentie van Erasmus zou gaan uitgeven. Inmiddels zijn we toe aan deel 15 of 16 van die Erasmusbrieven. Folianten in de zwaardere gewichtsklasse: tussen de anderhalf pond en één kilo per deel. Een compleet meesterstuk, zonder enige twijfel van wereldformaat.

In het boekenvak gaat het eigenlijk altijd om de ‘heilige’ drie-eenheid: 1. de schrijver 2. de uitgever met de boekhandel en 3. de lezer. Ze kunnen in feite niet zonder elkaar. Zonder schrijvers geen boeken, zonder uitgevers en boekhandels geen lezers. Zonder lezers geen boekenvak. De uitgever speelt daarin een centrale en cruciale rol.

Willem kwam altijd op het Letterenoverleg. In Rotterdam was dat een belangrijke bijeenkomst voor het literaire circuit. Ik was als Bibliotheekdirecteur gastheer en tevens voorzitter. Ik zorgde altijd voor voldoende gratis eten en drinken, en dat laatste bleek in de literaire kring dé garantie voor een grote opkomst.

Het valt zeer te prijzen dat Donker altijd Rotterdam trouw is gebleven. Als zelfstandige en onafhankelijke uitgeverij. De meeste uitgeverijen zoeken elkaar op in Amsterdam, fuseren of worden onderdeel van een groter concern. En dan is het krachtig (of noem het authentiek, misschien zelfs eigenwijs) dat je als uitgever toch het lef hebt om hier in Rotterdam – in deze ‘uithoek’ – te blijven.

Voor zijn bijdrage aan dat literaire klimaat in Rotterdam heeft Willem in 2006 dan ook volkomen terecht de Erasmusspeld ontvangen van het gemeentebestuur.

Het kan geen toeval zijn dat Willem doodgaat, precies in de week van de jaarlijkse Buchmesse. Vandaag, “as we speak”, in Frankfurt.

Ik koester dan ook zijn boek met zijn handgeschreven boodschap “Voor Frans van Willem Donker, Frankfurt, 9 oktober 2003, Boeken, Boeken, Boeken, allemaal Boeken” al precies vijftien jaar in mijn overvolle boekenkast.

Frans Meijer, oud-directeur van de Bibliotheek Rotterdam

(Tekst uitgesproken op 12 oktober 2018, bij de afscheidsbijeenkomst van Willem Donker in de Hoflaankerk te Rotterdam-Kralingen)