Schiedam geeft Maarten Biesheuvel een cadeau
Schrijver en geboren Schiedammer Maarten Biesheuvel werd onlangs tachtig. Historicus en Schiedammer Han van der Horst schreef voor Vandaag & Morgen rond die gebeurtenis een liefdevol vignet.
Schiedam is een stad met een ruwe inborst, maar toch heeft het altijd een zekere aantrekkingskracht uitgeoefend op schrijvers. Te beginnen met ds. François Haverschmidt. Die groeide, dankzij zijn 'Snikken en Grimlachjes' (geschreven onder het pseudoniem Piet Paaltjens), in eigen tijd al uit tot een bekende Nederlander. Willem Elsschot werkte in zijn jonge jaren op kantoor bij de werf Gusto, wat hem inspireerde tot zijn beroemde gedicht gericht aan directeur Smulders met de titel 'BRIEF'. Het begint met de strofe:
Lamme smeerlap, met je baard,
dor van geest maar dicht behaard,
die ons daar stond aan te staren
of wij huursoldaten waren.
Daar houdt het niet op. Bordewijk bedreef zowat zijn hele werkzame leven de advocatuur op de Schiedamse Tuinlaan, Reve bracht er -omdat Matroos Vos er vandaan kwam- vele jaren door, Annie M.G. Schmidt werkte er enkele jaren in de gemeentebibliotheek, Ida Gerhardt woonde eveneens enkele jaren in Schiedam, alwaar men dan ook tot op de huidige dag – geheel ten onrechte overigens – volhoudt dat het carillon uit haar gelijknamige oorlogsgedicht, dat van de Grote Kerk is. En dan laten we de mindere goden, zoals bijvoorbeeld Wim Meuldijk van Pipo de Clown, buiten beschouwing. Al deze schrijvers hebben één ding gemeen. Zij zijn import.
Dit geldt niet voor Maarten Biesheuvel, die onlangs zijn tachtigste verjaardag vierde. Niet alleen stond zijn wieg in Schiedam, er zijn argumenten genoeg om hem verreweg de grootste van alle Schiedamse schrijvers te noemen. Al was het alleen maar omdat hij in 2007 voor zijn oeuvre de P.C. Hooftprijs mocht ontvangen. Dat is tenslotte zo’n beetje de hoogste literaire onderscheiding in Nederland.
de lezer vol geraakt
Biesheuvel heeft geen romans op zijn naam staan. Hij publiceerde wel een aantal bundels verhalen die de gemiddelde lezer recht in het middenrif treffen. Ook als ze al een halve eeuw terug geschreven zijn. Biesheuvel is nooit meer naar Schiedam teruggekeerd, nadat hij eenmaal in Leiden voor een rechtenstudie op kamers was gegaan. Toch spoken deze stad, de Maas en de Rotterdamse havens door zijn hele werk. Niet die van tegenwoordig, maar van meer dan een halve eeuw geleden toen de containerrevolutie net nog niet had plaatsgevonden en het tot in de Rijn- en de Maashaven nog vol lag met ouderwetse vrachtschepen zoals het SS Sneek of de Haulerwijk, die door Biesheuvel definitief onsterfelijk zijn gemaakt. Ze varen niet in de werkelijkheid maar in een legendarische wereld waar niettemin het rauwe en grove volk van langs de Maas de dienst uitmaakt. En dat allemaal in verhalen waarin het gaat over geloof en ongeloof en het behoud van het zelfrespect al dan niet bij de worsteling tegen de waanzin waar Biesheuvel in zijn persoonlijk leven te veel mee te maken had.
kampioen korte verhaal
Tot voor een jaar ongeveer werd hij zoveel als doenlijk, overeind gehouden door zijn jeugdliefde en levensgezellin Eva Gütlich, die hij in '58 op het Schiedamse gymnasium had leren kennen. Nu is Biesheuvel weduwnaar, een broze oude man die langzaam wordt verpletterd door het leven. Toch liet hij zich nadat hij vijfmaal van gedachten was veranderd naar Schiedam rijden om daar met door hem uitgenodigde vrienden en Schiedamse bewonderaars in de stadsbibliotheek zijn verjaardag te vieren. Zelfs Pieter Waterdrinker was helemaal uit Sint Petersburg gekomen om dit evenement mee te maken. In Biesheuvels ogen was verbijstering te lezen alsof hij niet wist wat hem overkwam. Er zat iets tragisch in het feest want het idee was een paar maanden voor haar overlijden geopperd door Eva Gütlich. De schrijver kreeg een cadeau: de verhalen waarin Schiedam en de Schiedammers een rol spelen zijn bijeengebracht in de bundel “Een Schiedamse jongen”, uitgegeven door Scriptum. Het zijn er negenentwintig en ze bestrijken bij elkaar 232 pagina’s waaruit blijkt dat wij te maken hebben met een kampioen op de korte baan. De Neerlandicus Erik de Bruin, die bezig is met de literaire biografie van Schiedams grootste schrijver, heeft er een inleiding bij gemaakt over zijn jeugd.
universele zeggingskracht
Het is niet alleen een cadeau aan de schrijver, maar ook aan de hele Rijnmond. Een Schiedamse Jongen is momenteel het beste startpunt voor wie wil kennis maken met het ontroerende universum van Maarten Biesheuvel. Je betreedt dan de mistige stad van vroeger toen de trams nog rechthoekig waren (behalve lijn 4 en lijn 14), terwijl heen en weer boten onontbeerlijk waren om de verbinding tussen de beide Maasoevers te onderhouden. Biesheuvel noemt één keer de Beneluxtunnel en dat ook nog terloops, in een misprijzende passage. De lezers komen gegarandeerd zichzelf tegen. Ze herkennen de diepe twijfels, dilemma’s en angsten waarmee ieder mens te maken krijgt, zij het niet op zo’n radicale en alles overheersende manier als bij Maarten Biesheuvel zelf. Dat geeft zijn verhalen een universele zeggingskracht die er voor zorgt dat ze nooit gedateerd zullen raken.
Ze behouden hun betekenis omdat ze niet bij de geschiedenis horen maar bij onze mythen en sagen over het leven langs de Nieuwe Maas.
J.M.A. Biesheuvel, 'Een Schiedamse Jongen'. Schiedam 2019, Scriptum. ISBN 9789463191630
Op de foto: Maarten Biesheuvel 31 jaar geleden met zijn toen kersverse boekenweekgeschenk (Foto: Rob Bogaerts CC)
.gif)
