Rationeel én waanzinnig
(Door Ronald Glasbergen)
In het schatrijke Noorwegen vermoordt een beschaafd uitziende jongeman op nietsontziende wijze bijna tachtig mensen. Nadat de eerste valse geruchten over een jihadistischeaanslag ontzenuwd zijn,wordt duidelijk dat de dader zijn daad jaren heeft voorbereid en flink actief was op anti islamitische websites.
In politieke en in persreacties worden de meest uiteenlopende verbanden gelegd, ieder land verbindt de gruwel met het eigen leed: David Cameron legt verband met de Londense metroaanslagen, Duitsland met de Tweede Wereldoorlog, Nederland met Alphen aan de Rijn en extreem-rechts.
Gekte
Breivik heeft uitgebreid over zijn motivatie en mogelijke acties geschreven en vervolgens koelbloedig tot uitvoering gebracht. Maar wat iemand over zichzelf zegt, maakt hem nog niet tot wat hij beweert te zijn, stelt Simon Jenkins van de Britse krant The Guardian. Iemand die zichzelf tot politieke activist tegen de islam uitroept en daarna zeventig Noorse schoolkinderen neerschiet, die niets met islam te maken hebben, is gek. De daad van Breivik als terrorisme bestempelen betekent in feite erkenning van diens politieke motieven terwijl het `gewoon’ om de weerzinwekkende daad van een krankzinnige gaat.
Het is te gemakkelijk en in zekere zin te geruststellend, vindt Felice Dassetto in Le Monde, om Breivik af te doen als een gek. Breivik is in zijn eenzaamheid, ook het product van zijn eigen Noorse samenleving en hij is daarnaast het product van internetfora , van een virtuele samenleving, waar in tegenstelling tot de gewone samenleving, discussie en tegenspraak helemaal uit de weg gegaan kunnen worden en extreme uitingen zonder consequenties zijn. Onweersproken hersenspinsels kunnen zo uitgroeien tot gefixeerde ideeën. `Internet is het medium voor huismussen’, moet de nestor van de Nederlandse journalistiek H.J.A. Hofland ergens gezegd hebben, wat de zaak op een andere manier treffend samenvat.
Crisis
Felice Dassetto ziet er, zo schrijft hij in de Franse krant Le Monde, een symptoom in van een dubbele crisis in Europa, enerzijds die van een bevolkingssamenstelling die voor het eerst sinds 1500 jaar weer verandert door immigratie vanuit niet-Europese culturen en anderzijds van het feit dat Europa niet meer het hart van de wereld is. Bovendien staat naast en tegenover die Europese crisis, wat Dassetto benoemt als `de malaise in de moslimwereld’. De migranten komen uit landen en culturen die niet alleen anders zijn, maar zelf economisch en politiek stagneren. Anders Breivik is volgens Dassetto een symptoom van die meervoudige crisis.
Ook voor Nils Minkmar in de Frankfurter Allgemeine Zeitung is Breivik niet zomaar een gek. Breivik wist precies wat hij deed, hij heeft niet zo maar in de menigte geschoten of een toren opgeblazen. Stalin en Hitler waren het minstens op één punt met elkaar eens zegt Minkmar, voor hen was de sociaal-democratie de vijand. En Breivik heeft jonge sociaal-democraten uitgekozen voor zijn massamoord.
Terrorisme politiek
Voor Jenkins is de daad van Breivik die van waanzinnige die er geen probleem in ziet om tientallen schoolkinderen neer te schieten. Analyse van de vijftienhonderd pagina’s van Breivik levert dan ook niks op. Is eerder gevaarlijk. Legt verbanden die er niet zijn. Breivik is gewoon ziek.
Terrorisme is daarentegen voor Jenkins een specifieke en rationele vorm van activisme: `het gebruik van geweld om, met een specifiek doel, angst onder de burgerbevolking te zaaien’. Angst en ontzag, daar is de moderne terrorist op uit om aandacht voor zijn zaak te krijgen, om te winnen.
9/11 is daarvan het moderne schoolvoorbeeld geworden. Mohammed Atta en zijn medeterroristen vlogen, voor zover dat achteraf gereconstrueerd kan worden, uit volle overtuiging de WTC torens binnen. Zo zijn er ook nadien in hun voetspoor talloze overtuigde moordenaars en zelfmoordenaars geweest, in Moskou, Londen , Casablanca, Mumbay, Karachi of Bagdad, die uit `volle’ overtuiging - soms in combinatie met wanhoop of gefnuikte ambitie - onschuldigen hebben opgeblazen.
Om al die aanslagen inclusief 9/11 alleen te verklaren als politieke of religieuze daad, als extreem, maar rationeel activisme, doet intussen tekort aan de waanzin ervan. En dat is geen geruststelling.
.gif)
