Democratie is niet voor angsthazen

27 april 2013 door Ronald Glasbergen

Spanning en opwinding op voorpagina’s en bij nieuws-zenders. De marathon beheerste even, in negatieve zin, het nieuws. Verslaggevers van internationale TV zenders doen straatinterviews over de dagen durende jacht op de daders van de explosies bij de Boston Marathon.

Een week later gaan in Leiden tweeëntwintig middelbare scholen dicht vanwege een bericht op een in Nederland tot dan toe weinig bekeken website. Valt daar iets van te leren?

Haas
Wie een topprestatie leveren wil moet zich meten met de top. In de marathon bepaalt de haas, een snelle loper die vaak gespecialiseerd is in halve en soms ook hele marathons, het tempo voor toppers. De haas kan zo hard omdat hij het geen hele marathon hoeft vol te houden.

De marathontopper kan ook, net als gewone stervelingen zoals de recreatieve loper, zelf de tijd bijhouden. Maar iemand die voor je uit loopt en die het tempo bepaalt, helpt. Soms omdat de ‘voorloper’ de wind wegneemt, maar meestal en vooral omdat je als het tempo goed en haalbaar is, zelf niet hoeft te denken. Kijk naar wielrenners, alleen of in een groep maakt alles uit, ook als er geen wind is.
De ‘mensenhardloophaas’ is snel, net als zijn naamgever, de echte haas. Hazen zijn prachtige dieren zoals je ze tegenkomt op een verre wandeling op Oost Terschelling of gewoon dichtbij in de polder. Wie dat ook vond was de Engelse beeldhouwer Barry Flanagan die in brons prachtige hazenmonumenten maakte. Maar echte hazen zijn ook heel oplettend, ze willen geen diner worden van andere dieren, ook niet met Kerstmis. Schuw noemen we dat. Van dat schuwe en van hun renvermogen komt de zegswijze ‘angsthaas’. Wat niet zo’n positief begrip is, bedoeld wordt iemand die snel bang is, ook als het niet nodig is.

Aanslagen
De Amerikanen en in hun voetspoor wij allemaal, lijken na 9/11 en de trits aanslagen erna een beetje verandert in angsthazen. In New York is op geen enkel trein of busstation meer een bagagekluisje te vinden, zo legt een jonge loketbediende op het Penn Station aan de 30e Straat uit . Er is sinds Negen-Elf geen enkele bagageopslag meer, ook geen bemande, waar je gewoon een bonnetje krijgt voor je koffer of tas. Als je de loketbediende of een New Yorkse 'copper', die vanaf zijn troon over de menigte in het station uitkijkt, vraagt of die maatregel niet wat overdreven is, krijg je steevast een verontwaardigd antwoord. Je wordt aangekeken of je van de maan komt. ,,Overdreven? Na 9/11 aan Times Square, na London, Madrid? Wij denken van niet.’’
De jonge loketbediende met paars geverfd haar en een stevige partij piercings in Penn Station legt vriendelijk uit: ,,Bagagekluisjes in een ondergronds station als dit zetten de deur open voor terroristen. Een bom kan hier een ramp aanrichten.’’

Prijs
Een station zonder bagageopslag is een van de kleinere prijzen die New Yorkers betalen voor hun veiligheid. Twee dagen na de conversatie op Penn Station ontploffen tijdens de marathon van Boston twee bommen. U kent de ontploffingen inmiddels tot in den treure.

Een week later legt een schooljongen alle middelbare scholen van Leiden plat. De dame achter de kassa van de Rotterdamse supermarkt om de hoek zegt ervan: ,,Wat moet je dan? Je moet het zekere voor het onzekere nemen.’’
Als een schooljongen met een kwaadaardig dreigement op een buitenlandse website alle scholen in een stad als Leiden kan doen sluiten, zijn we misschien allemaal angsthazen geworden.
De overlevende verdachte van de aanslag in Boston is ontdekt door iemand die tijdens de staat van beleg, in zijn tuin een sigaretje ging roken. Zwaailichten en wapengekletter, goed excuus om te roken. Hij wilde het zeil over zijn boot in de achtertuin recht trekken. Zo ontdekte hij toevallig de ernstig gewonde Dzokhar Tsarnaev, die inmiddels al zes dagen op de vlucht was.

Scholen
Het bericht op het digitale bulletin board ‘forum 4chan’ werd ontdekt in Zwitserland. Met een Colt Defender 9 mm pistool dreigde een Leidse ex-scholier (zo lijkt het uit het bericht) zijn ‘Dutch teacher’ en ‘zo veel mogelijk leerlingen’ dood te schieten in Leiden. Om welke school het ging is niet bekend. Tweeëntwintig scholen voor voortgezet onderwijs in Leiden werden vervolgens op last van de burgemeester gesloten en voor enkele van die lege scholen hield bovendien op maandag 22 april de politie de wacht. Honderden leraren, stafpersoneel en duizenden leerlingen gingen die dag niet naar school.
In het geval van Boston is een groot evenement verstoord en zijn doden te betreuren en ernstig gewonden gevallen. De grote maatregelen hadden misschien anders gekund, maar waren niet misplaatst. Luisterend naar het televisienieuws op de Al Jazeera’s en BBC’ s van deze wereld is dat moeilijk te beoordelen. Of het in Leiden anders had gemoeten, weten God en de kassadame alleen. De vraag rijst wel of een paar agenten bij elke school en controle bij de ingang ook niet voldoende waren geweest.

Voorzorgen
Natuurlijk is er ook angst zeker als het gaat om wie of wat je dierbaar is, maar meestal overheerst pragmatiek. Wie dreigt en moordt, zaait in een moderne democratie niet zozeer angst dan wel voorzorgsmaatregelen. Die voorzorgen kunnen onze vrijheden inperken of onze privacy aantasten. Deels omdat het goeddeels relatief modern verworven vrijheden zijn - de vrijheid om te gaan en staan waar je wilt, de vrijheid om te vieren.
Terrorisme zaait, als het in eigen ogen succesvol is, dusdanig verderf dat het de staat dwingt vrijheden in te perken. Dat is wat veel van de huidige terroristen willen. Extreem rechts wil een restrictieve staat waar sommigen buitengesloten worden. Extreem links – dat de laatste jaren minder in de mode is - wil een staat waar voor andersdenkenden zo min mogelijk ruimte is. De religieuze oorlogsvoerders willen een staat waarin iedereen zich dient te onderwerpen en ondergeschikt te maken aan hun god en bijhorende religie. Voor vrijheden is bij hen weinig tot geen plaats.
Niet alleen in een land als de VS dat vrijheid tot elementaire levensstijl gemaakt heeft, dat een beeld van de vrijheid bij de poort van zijn land heeft staan en dat vrijheden diep in zijn grondwet verankert heeft, weegt de dreiging van dat extremisme zwaar. Ook hier in Nederland.

Slecht idee
Tegen dergelijk streven naar onvrijheid heb je weinig aan angsthazen. Bezuinigingen op vrijheid is een slecht idee. Maar vrijheid komt niet voor niets, ze moet worden gedragen door de bevolking. Die moeten democratie en vrijheid de moeite waard vinden en in het uiterste geval van noodzaak ervoor vechten. Iedereen moet op zijn manier een beetje marathonhaas zijn, een beetje de vrijheid vooruit trekken.

In een democratie behoort de overheid middels de politiek door de bevolking gelegitimeerd te worden. Zo’n overheid moet er aan werken vrijheid, angstloosheid en democratie te faciliteren en waar nodig te beschermen net zoals ze haar burgers waarvoor ze bestaat, dient te beschermen.
Voor die bescherming hebben we onder andere de politie en de AIVD, zeg maar de geheime jongens en meisjes. Op die laatste lijkt wel het een en ander aan te merkende de laatste jaren.

Verwijt
Het verwijt luidt dat de dienst zich enigszins heeft los gezongen van zijn ‘klanten’, de overheidsdiensten en ministeries die toe moeten zien op veiligheid voor staat, burgers en hun grondwettelijke vrijheden. Maar ook de Raad en Commissies van Toezicht (ministers, fractievoorzitters plus benoemde leden) kan verweten worden dat ze het er bij hebben laten zitten. Voor tijdgebrek of onverschilligheid lijkt het anno 2013 niet het juiste moment. Dan geef je vrijheid ondermijnende grappenmakers, fanatieke bommenleggers en angsthazen vrij spel.

Net als de marathon vraagt democratie om uithoudingsvermogen. In zekere zin is het topsport. Politici en bestuurders zijn zoals de hazen in de marathon, ze kunnen voor ons burgers het tempo bepalen. De haas werkt gedurende een korte tijd aan een paar jaar tot soms wel meer dan tien jaar als voorbeeld en als tempomaker. Doordat hij niet zover hoeft te gaan als de gewone burger – een leven lang je krachten verdelen - kan hij/zij dat, ook al hoort hij/zij zelf niet bij de absolute top. En als ze dat goed doen zitten wij, de burgers, ook beter in ons vel. Zo bezien is politiek een kunst voor marathonhazen.