Roet in het eten: een leerzaam debat

05 december 2013 door Ronald Glasbergen
Roet in het eten: een leerzaam debat
Twee jaar geleden schreef David van Reybrouck het pamflet 'Pleidooi voor populisme'

Twee jaar geleden verscheen het pamflet 'Pleidooi voor Populisme' van David van Reybrouck. De schrijver is niet zo maar de eerste de beste, maar heeft onder meer de boeken 'Congo' (2010) en `De Plaag‘ (2001) op zijn naam staan. Reden om ook dit pamflet serieus te nemen.

Van Reybrouck betoogt dat er in onze samenleving een steeds grotere afstand bestaat tussen hoog- en laagopgeleiden. Trekjes daarvan zie je terug in het huidige Zwarte Piet debat.

Je kan de 'Pietkwestie' wat minzaam lacherig afdoen, maar je loopt dan het risico zo te eindigen als David Lurie in 'Disgrace‘ de roman van Coetzee. Lurie weigert de geest van zijn tijd onder ogen te zien en verliest alles.
Of Lurie er zonder diens halsstarrigheid er beter aan toe geweest was, zullen we nooit weten: 'Disgrace‘ is een roman en geen leerstuk. Het vertoog van Van Reybrouck is dat wel. Politieke functies in onze democratie worden meer dan ooit door hoogopgeleiden vervult, zo stelt hij. Nooit eerder zaten er zoveel hoog gediplomeerden in het parlement. We leven in een 'diploma-democratie' die een breuklijn creëert tussen laag- en hoogopgeleiden: de diplomakloof.

Andere idealen
Maar de breuklijn gaat verder dan opleiding alleen. Wie een hogere studie heeft volbracht, koestert andere idealen, houdt van andere voeding en vakanties, andere muziek en andere kleding. Kortom wie een hogere opleiding voltooid heeft staat anders in het leven dan iemand met weinig opleiding. Wie trouwt vindt eerder iemand van eigen opleidingsniveau. Wie hoog opgeleid is zal eerder met een hoogopgeleide trouwen. Zo wordt de diplomakloof versterkt.
Laag opgeleiden zijn bovendien, vergeleken bij allerlei voor Nederland klassieker discriminatie-gevallen, slecht georganiseerd. Arbeiders, vrouwen, katholieken en homoseksuelen waren niet alleen goed georganiseerd, maar de toppen van hun bewegingen werden ook bevolkt door academici. Intussen is voor de PvdA ‘de moderne geëmancipeerde arbeider een soort monster van Frankenstein geworden’, een Telegraaflezer die zich van zijn wortels heeft afgewend, ‘die zich tegen zijn maker heeft gekeerd’.

Representatie
Om de verhoudingen binnen onze representatieve democratie recht te trekken zijn meer laaggeschoolden in het parlement nodig, betoogt Van Reybrouck. Maar dat is onvoldoende om de kloof op te heffen. Trouwens, laaggeschoolde kiezers kiezen ook graag hoogopgeleide politici. Haider (Oostenrijk) en Blocher (Zwitserland) zijn beide doctor in de rechten, Marine Le Pen heeft meerdere universiteitsopleidingen voltooid.
Natuurlijk zijn er uitzonderingen: Wilders, die geen universiteitsstudie heeft afgemaakt. De Winter (België) die uitweek naar een opleiding journalistiek en Marijnissen die nooit aan een hogere opleiding is begonnen. Wat ze gemeen hebben met hun geleerde geestverwanten is dat zij, de populisten, de stemmen trekken van de nieuwe miskenden, vaak lager opgeleiden, die zich niet vertegenwoordigt voelen.

Elite
De kritiek op het populisme nu, lijkt soms op de kritiek op het socialisme van 110 jaar geleden. De maatschappelijke elite van toen reageerde, net als die van nu, terughoudend. Men vindt het gepeupel ongeïnformeerd en misleid door zijn voormannen. Van Reybrouck citeert voormalig buitenlandminister Karel de Gucht. Die beschreef het populisme 'als een hardnekkige schimmel die telkens weer opduikt’.

Intussen worden de hooggestemde idealen van de elite, gezien de verkiezingsresultaten en het aandeel van populistische partijen daarin, niet door het hele electoraat gedeeld. Hoe er dan mee om te gaan?
Van Reybrouck ziet hier een rol voor de pers. 'Een serener omgang met het huidige populisme is nodig om legitieme grieven te kunnen scheiden van opgeklopte beleidsvoorstellen'.

Sint en Piet
Terug naar Sint en Piet. Een Amsterdamse doctorandus in de theaterwetenschappen heeft het 'Piet probleem’ aangekaart bij in mensenrechten gespecialiseerde intellectuelen van de VN. Die zien wel degelijk een mogelijk discriminatie-probleem met het Nederlandse volksfeest en de rol van Zwarte Piet daarin. Zwarte Piet blijkt gezien de reacties ook van de Hollandse Facebook-massa die zegt 'blijf af van ons feestje’, een populair, zo niet populistisch fenomeen. Vooralsnog wijkt het gepeupel niet en dat is niet geheel ten onrechte.
In de manier waarop Zwarte Piet als probleem geponeerd wordt, zit immers ook een stevige dosis retorische uitvergroting om de zaak op de agenda te krijgen.
De kwestie illustreert het punt van Van Reybrouck goed. Dat maakt zijn boekje een goed Sinterklaasgeschenk.

 

 

Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.