Zijn onze inkomens en vermogens zo ongelijk

06 juni 2014 door Hans Roodenburg

Het gemiddelde vermogen (het verschil tussen bezittingen en schulden) in Nederland is per huishouden 157.000 euro (in 2012). Dat is inclusief de overwaarde op het eigen huis waaraan men alleen kan komen als men het verkoopt. In de regio Rotterdam zal het gemiddelde niet veel verschillen met de rest van het land.

Het gemiddelde inkomen per huishouden (een iets ander begrip want dit gaat erom hoeveel er per jaar binnenkomt) was in de regio Rotterdam in 2011 €35.600 per jaar en daarmee vrijwel gelijk aan heel Nederland.

De cijfers zullen ongetwijfeld kloppen, maar het gemiddelde vermogen – dat een aardige financiële buffer zou zijn - zegt heel weinig over de situatie per individueel huishouden.
Toch maar weer een cijfer dat misschien iets meer zegt over het (wisselende) vermogen van mensen. Het bedrag aan bank- en spaartegoeden bedraagt gemiddeld in Nederland €41.000. Dat is toch een lekkere en wat zekerder buffer!
Driekwart van de huishoudens in Nederland mensen heeft echter minder vermogen dan de genoemde 157.000 euro (inclusief overwaarde in eigen huis).

Deze cijferexercities zijn weer actueel geworden nu de Wetenschappelijke Raad voor het regeringsbeleid (WRR) in zijn rapport ‘Hoe ongelijk is Nederland?’ heeft gepleit voor belastingverlaging of zelfs subsidies (géén toeslagen) aan de laagstbetaalden. Ook wil de WRR dat de kloof in vermogen tussen rijk en arm wordt verkleind. Er is overigens al veel kritiek gekomen op de conclusies van de WRR.

Groot verschil
Er is een groot verschil tussen ‘inkomen’ en ‘vermogen’. Op het laatste kan men altijd terugvallen als de inkomsten per maand lager zijn dan de uitgaven. De inkomensverschillen in Nederland kunnen wel groot zijn, maar door progressieve belastingheffing in box 1 worden de hogere inkomensgroepen tot maximaal 52 procent (was ooit 70 procent) afgeroomd. De moeilijkheid is om de laagste inkomensgroepen (zoals bijstand) geen belasting of sociale premies te laten betalen of zelfs een subsidie te geven, zonder dat de hogere inkomensgroepen daarvan ook meeprofiteren.
Met vermogen is het een ander verhaal. Tot aan 21.139 euro per volwassen persoon aan spaargeld enz. is er géén heffing. Daarboven betaalt men in Nederland jaarlijks het belastingtarief van 1,2 procent (uitzonderingen daargelaten). Dat betekent dat bijvoorbeeld iemand die 100.000 euro bezit aan spaargelden en aandelen (zonder overwaarde in het eigen huis) jaarlijks 1200 euro extra (in box 3) betaalt. Lijkt alleszins redelijk.
Echter in de politiek en onder economen is de marxistisch getinte internationale bestseller ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’ van de Franse econoom Thomas Piketty als een bom ingeslagen. De rijken worden volgens hem steeds rijker vanwege het rendement op hun (hoge) vermogens. De door hem gebruikte cijferonderbouwing is door anderen al behoorlijk onderuit gehaald. De WRR speelt daarop nu ook deels in.

Discussie
Piketty wil de invoering van een wereldwijde progressieve vermogensbelasting. Dus wat betreft Nederland niet alleen in box 1 maar ook oplopende tarieven in box 3. Bijvoorbeeld niet boven de vrijstellingen 1,2 procent maar hogere percentages per jaar naarmate men méér vermogen heeft. Piketty richt zich overigens niet op Nederland apart.
Niettemin is over zijn denkbeelden ook in Nederland een discussie losgebarsten. Hoewel het nog lang niet zo ver is, zullen politici (vooral aan de linkerkant en met name de traditionele ‘marxisten’ van de SP) zeker gaan pleiten voor een progressieve vermogensbelasting. Het klimaat is in het huidige politieke bestel van Nederland daarvoor gering. De kans daarop is dan ook alleen mogelijk als de SP bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer werkelijk melk in de pap te brokkelen krijgt.
Het boek van Piketty straalt vooral uit dat een progressieve vermogensbelasting voor particuliere miljonairs of miljardairs moet worden ingevoerd. Een mooi links idee, maar eigenlijk onhaalbaar. Want stel je voor dat een miljonair in Nederland over zijn bezit niet jaarlijks 1,2 procent maar bijvoorbeeld 2,5 procent (vaak minder dan het rendement dat men erop maakt) moet betalen? Nou, dan heeft hij mogelijkheden genoeg om die te ontlopen.

België
Net over de grens alleen al in België wonen duizenden miljonairs, onder wie Rotterdamse havenbaronnen, die zelfs te beroerd zijn om 1,2 procent vermogensbelasting in Nederland te betalen. Er zijn maar weinig politieke partijen die een uittocht van rijke Nederlanders teweeg willen brengen. Dus het idee van Piketty voor een wereldwijde extra belasting op vermogens zal voor Nederland heel weinig gevolgen hebben.

Hetzelfde kan worden gesteld over de erfbelasting als rijke mensen aan bijvoorbeeld hun kinderen vermogen nalaten. Die tarieven zijn overigens onder invloed van de VVD per 1 januari 2010 iets aangepast (deels verlaagd). Niettemin betaalt een kind bij een erfenis boven het bedrag van bijna 120.000 euro al 20 procent erfbelasting, een kleinkind al 36 procent en overige verkrijgers zelfs 40 procent. Wil Piketty (en sommige Nederlandse economen pleiten daar ook voor) dat deze erfbelasting weer hoger wordt?
Er zal dan ook nog heel veel water door de Rijn stromen voordat dit enigszins reëel wordt. Bovendien zal dit voor de ware rijke miljonairs en miljardairs ook een reden kunnen zijn om zich toch maar in een ander land – en dat kan ook heel dichtbij zijn – te vestigen.

Weinig draagvlak
De discussies over Piketty’s ideeën moeten zeker worden gevoerd, maar in Nederland zullen ze waarschijnlijk heel weinig draagvlak krijgen. Niettemin zijn er nog landen genoeg in de wereld waar de allerrijksten heel weinig of zelfs helemaal niet worden ‘gepakt’ in hun inkomens en vermogens, laat staan de manier waarop zij daaraan komen.
Het proces van nivellering heeft in Nederland al een groot beslag gekregen. Rijkdom is nauwelijks aan te pakken. Mensen die tientallen miljoenen bezitten of zelfs miljarden kunnen in ons land voorlopig rustig gaan slapen. Onze regering kan zich beter richten op de belastingtarieven in box 1. Hoger of lager? Alleen voor de laagstbetaalden en niet in de vorm van toeslagen, zoals de WRR wil? Dat wordt een ingewikkeld politiek vraagstuk!
De laagstbetaalden zouden inderdaad helemaal niet meer belasting hoeven moeten betalen (bruto is netto!). Maar dat alleen voor de mensen die helemaal geen werk hebben, zich nooit hebben ontwikkeld (de totaal ongeschoolden, analfabeten van de maatschappij, met een deftig rotwoord de ‘non-valeurs’).

Het moeilijkste vraagstuk wordt hoe mensen die maar enigszins geschoold zijn en werk hebben in totaliteit van hun inkomen (en vermogen) toch beter af zijn dan deze non-valeurs. Een basisstelsel (met een minimaal inkomen per huishouden) en een mild belastingregime voor de lagere inkomensgroepen met werk kunnen daarin voorzien. Grotendeels is dat eigenlijk al zo. Het blijft erg ingewikkeld.