De mechanica van Zaha Hadid
Het was op een zondag midden jaren ‘80. De volgende dag zouden we een presentatie geven op de AA, de Architectural Association in Londen, in de klas van Zaha Hadid. We reisden vanuit Rotterdam met een Citroën GS. Een mooi ontworpen auto met vloeiende lijnen, afgeleid van de grotere en CX die weer afgeleid was van voorganger DS. Veel architecten reden Citroën. Helaas was deze GS bejaard en gevoelig voor mankementen.
Halverwege de rit begaf het hydraulisch systeem het. Dat betekende dat de vering en de remmen niet meer werkten. De garages waren dicht vanwege het weekeinde. We konden alleen nog remmen op handrem en motor. We moesten dan rekening houden met de remweg van een olietanker.
Zo gingen we met een slakkengang via Oostende naar Londen. Laat in de avond kwamen we daar aan. Op tijd om de volgende dag op Bedford Square Garden onze presentatie te geven.
Koolhaas
Zaha Hadid was toen al beroemd in architectenkringen. Ze was afgestudeerd bij Koolhaas met een museum voor de 19e eeuw dat als een brug over de Thames lag. Ze had prachtige tekeningen gemaakt voor het kleine appartement van haar broer in London, had een prijsvraag gewonnen voor de Peak-Club in Hongkong. Het ontwerp dat ze daarvoor gemaakt had was van een type dat alleen nog bekend was uit futuristische comic-books.
Zaha Hadid was in ‘haar’ collegeruimte op de AA een stevige dame met grote aanwezigheid. De studenten in haar bijzijn waren muisstil. Met zijn vieren vertelden we om beurten een deel van ons onderzoek over landuitbreiding voor de kust van Holland. Het ging over de Randstad, zeestromingen en ‘zandmotor’ en praatten na met Zaha Hadid. Behalve aardig en - hoe kan het anders - intelligent was het toen al een dame als haar later gebouwen: uit één stuk.
Irak
We wisten toen al dat ze in 1950 in Irak geboren was. Dat ze in Bagdad naar een Franse school gegaan was. Dat ze vervolgens in Beiroet, aan de Amerikaanse Universiteit aldaar, wiskunde gestudeerd had. Dat ze bij Rem Koolhaas en Elia Zhengalis had gestudeerd en later gewerkt.
We kenden haar eerste architectuurprojecten. Haar zorgvuldig gemaakte tekeningen van toen waren een voorafspiegeling van haar latere werken, toen ze daadwerkelijk ook ging bouwen. Er volgden grote en steeds grotere werken waarin het leek of alle techniek was weggelaten en alleen pure vorm was overgebleven.
Zie haar operagebouw in Beijing of haar cultuurcentrum in Bakoe*. Geen bout of balk te zien, alles was lijn, textuur en oppervlak. Haar ontwerpen zouden steeds meer opgaan in gestolde vloeistofmechanica.
Golven
Bevroren golven vormden de oppervlakken van haar gebouwen en de wiskunde haar potlood. Het was een soort handschrift dat vrijwel direct en inspanningsloos in voltooide gebouwen omgezet leek te worden. Ontwerpmethodieken zoals ‘parametrie’ waren daarbij instrumenteel.
Ze bedacht én maakte ongekende bouwwerken. Tegelijk was duidelijk dat het realiseren van dergelijke ontwerpen enorm veel inspanning en geld kostte. De kritiek die dat uitlokte is een andere verhaal. Ze kreeg terecht ook veel erkenning. Hadid ontving in 2004 als eerste vrouwelijke architect de Pritzkerprijs en dit jaar de Britse Royal Gold Medal.
,,Ik ben vrouw, ik ben niet-Europees en ik ben onconventioneel,'' vertelde ze eens over haar werk als architect, ,,dat maakt het aan de ene kant makkelijker aan de andere kant moeilijker.''
Zaha Hadid overleed donderdag 31 maart onverwacht aan een hartaanval. Ze werd vijfenzestig jaar oud.
*Het dichtst bij is van Zaha Hadid het havenkantoor van Antwerpen (2012) te zien.
.gif)
