GITARIST PACO PEÑA EERT FREDERICO GARCÍA LORCA IN ZIJN SHOW PATRIAS
(Door Patrick van den Hanenberg)
Voor historici is de Spaanse Burgeroorlog, die tussen 1936 en 1939 aan ongeveer een half miljoen Spanjaarden het leven kostte, een van de meest interessante onderwerpen uit de moderne geschiedenis. De oorlog wordt gezien als een generale repetitie voor de Tweede Wereldoorlog op een klein podium: het fascisme van Generalissimo Franco, gesteund door Hitler, Mussolini en de katholieke kerk vocht tegen de aanhangers van de wettig gekozen linkse regering, die hulp kreeg uit de Sovjet Unie en van linkse vrijwilligers uit de gehele wereld. (Foto: Uitsnede onderste collage)
Voor Spanjaarden is die oorlog een nachtmerrie, een open wond die na tachtig jaar nog niet geheeld is. Een van die Spanjaarden is de befaamde flamenco gitarist Paco Peña. Zijn nieuwe programma Patrias (Vaderlanden) is een eerbetoon aan een van de beroemdste slachtoffers van deze bittere strijd, de dichter, toneelschrijver en musicus Frederico García Lorca. In augustus 1936 werd de toen 38-jarige Lorca door de Nationalistische troepen van Franco vermoord vanwege zijn libertijnse ideeën en homoseksualiteit. In 1986, vijftig jaar na de moord, is op de executieplek een monument voor de dichter opgericht.
(Foto: Flamengo Agenda) Paco Peña was drie jaar toen het leger van Franco het laatste linkse verzet had gebroken. De dictatuur van Franco duurde tot aan zijn dood in 1975. Eind jaren zestig verhuisde Peña naar Londen om aan het verstikkende culturele klimaat van Spanje te ontsnappen. Maar hij heeft zijn wortels nooit verloochend, en die liggen in Andalusië, in het Zuiden van Spanje, het hart van de flamenco. Dat is ook de geboortegrond van Frederico García Lorca, die door zijn vriend, de Chileense dichter Pablo Neruda ‘de vermenigvuldiger van schoonheid’ werd genoemd.’
Is uw bewondering voor Frederico García Lorca en misschien ook wel uw verwantschap met de vooruitstrevende vrijdenker Lorca te verklaren uit de gemeenschappelijke geboortegrond?
‘Het is een magisch toeval dat we beiden uit Andalusië komen en verliefd zijn op dat deel van Spanje, maar ik wil me op geen enkele manier meten met het genie Lorca.’
Lorca wordt eigenlijk altijd gezien als een schrijver, een dichter. U haalt hem ook naar voren als muzikant. Wat is zijn muzikale verdienste?
‘Hij heeft niet veel muziek gecomponeerd, maar hij heeft wel veel Andalusische traditionele muziek, die min of meer in de vergetelheid was geraakt, een tweede leven gegeven. Hij heeft mooie arrangementen gemaakt en nieuwe teksten bij deze bestaande muziek geschreven. En ik maak in Patrias dankbaar gebruik van dit muzikale restauratie- en renovatiewerk van Lorca. Hij heeft er in feite moderne folklore van gemaakt, die niet alleen waarde heeft voor Andalusië, maar voor heel Spanje.’
De eerste versie van de voorstelling Patrias, waarin Paco Peña werd bijgestaan door negen muzikanten, dansers en acteurs, is opgevoerd op het Internationale Festival van Edinburgh in 2014. Peña was gevraagd om een voorstelling te maken in het kader van de herdenking van de Eerste Wereldoorlog, die in 1914 losbarstte. Van die voorstelling heeft Peña in 2016 een tweede versie gemaakt, die draait om de gruwelen van de Spaanse Burgeroorlog, die het land in twee stukken heeft gescheurd. Met deze tweede versie reist Peña met zijn gezelschap de komende tijd door Nederland.
Bestaat Spanje inmiddels niet uit drie of meer landen? Castilië, Baskenland en Catalonië? En ook Andalusië lijkt zich niet erg verwant te voelen met Madrid.
(Foto: Theater Tilburg) ‘Ik snap heel goed dat men in Catalonië de overheid van Madrid wantrouwt. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de manier waarop de Catalaanse cultuur na de machtsovername van Franco op alle mogelijke manieren is onderdrukt. Dat heeft diepe wonden geslagen. Maar we moeten niet vergeten dat Catalonië zich ook al in de eeuwen vóór het Franco-tijdperk heeft afgezet tegen het centrale gezag in Madrid. Ik vind het begrijpelijk dat de Catalanen zich na het herstel van de democratie extra wilden profileren, maar toch hoop ik dat de gemeenschappelijke wortels, die we ook in de muziek aantreffen sterker zullen zijn dan separatistische sentimenten. En dat geldt natuurlijk ook voor Baskenland, al heeft ook die regio van Spanje een heel bijzondere cultuur, die deels afwijkt van de rest van Spanje. Ik geloof niet dat Andalusië zich zo nadrukkelijk afwendt van Madrid. Ik merk daar in ieder geval weinig van. Men voelt zich wezenlijk Spaans.’
‘Ik noem Spanje zonder enige schaamte mijn vaderland, mijn patria. En daarnaast noem ik Cordoba, mijn geboortestad, mijn kleine vaderland. Ik besef dat het begrip patria in feite is gekaapt door het fascisme van Franco en daarom gebruik ik ook het meervoud van het woord: patrias. In feite zijn alle landen mijn vaderland.’
‘Het is waar dat vaderlandsliefde in de twintigste eeuw een negatieve klank heeft gekregen, en die nationalistische ziekte lijkt steeds ernstiger te worden. Lorca, die in zijn korte leven de wereld heeft bereisd, was zich daar zeer van bewust. Hij voelde zich één met zigeuners, zwarten, joden en Arabieren, die allemaal hun stempel op Zuid Spanje hebben gedrukt. De kosmopoliet Lorca verafschuwde de blinddoek voor de ogen van de nationalist en zei dat hij zich meer verwant voelde met een goede Chinees dan met een slechte Spanjaard. Beschaving, waardevolle cultuur gaat dwars door de taalbarrière heen. In Patrias worden de meeste Spaanse gedichten, die ondersteund worden door muziek en dans, in het Engels vertaald. Maar zelfs als iemand de Spaanse taal niet machtig is, zal de kracht van de Spaanse woorden sterk binnenkomen en ontroeren.’
(Foto: Theater Tilburg) ‘Ik wil het begrip patria, en de liefde voor mijn vaderland een nieuwe impuls geven, want het is in wezen een mooi woord, een mooi begrip. In de muziek en in de teksten van Lorca en dichters die aan hem verwant zijn wil ik benadrukken dat het leed in de Spaanse Burgeroorlog aan beide kanten immens is geweest. Verdriet is universeel en dat verdriet is meestal het gevolg van extreme politieke opvattingen. Dat leidt alleen maar tot haat. Zelfs binnen dezelfde familie stond men tijdens de burgeroorlog soms lijnrecht tegenover elkaar en heeft men eigen familieleden leed berokkend.’
‘Als ik me zo hoor praten, dan zou dat de indruk kunnen wekken dat Patrias een muzikale geschiedenisles is. Dat is niet waar. Ik ben geen docent, ik ben een muzikant, die met trots Frederico García Lorca in de schijnwerper wil plaatsen. Maar ik zou natuurlijk wel heel blij zijn als het publiek de zaal verlaat met het idee dat meningsverschillen, ook al zijn die nog zo fel en principieel, nooit mogen uitlopen op zo’n massaal bloedvergieten als tachtig jaar geleden in Spanje. Het is toch een gruwelijke gedachte dat ons door de moord op Lorca en de dood van die honderdduizenden andere Spanjaarden zoveel schoonheid is onthouden.’
Patrias is op dinsdag 3 oktober te zien in het nieuwe Luxor Theater. Meer informatie: https://www.luxortheater.nl/voorstellingen/3700/Flamencogrootheid_met_Patrias/Paco_Pe_a/
Collage van Hermitageblog Wordpress.
.gif)
