'The Return,' doe als de Sirenen
Film heeft het vermogen een reeks gebeurtenissen schijnbaar woordeloos samenhangend voort te stuwen. In die zin komt film dicht bij onze dagelijkse waarneming, voor zover die niet uit woorden bestaat. Sinds we taal hebben maakt taal deel uit van die waarneming. ‘Language, it’s a virus’, zingt Laurie Anderson in een song uit 1986. Het is waar. Het is een virus waar we, eenmaal besmet, levenslang niet vanaf komen als we ermee besmet zijn.
Uberto Pasolini (1957), geen familie van de beroemde filmer Pier Paolo met wie hij de achternaam Pasolini deelt, maakte tussen 1994 en 2024 een film over de thuiskomst van Odysseus. Dit voorjaar kwam die uit in de Nederlandse bioscopen. De film begint met Odysseus die uitgeput door oorlog en zee aanspoelt op het eiland waar hij ooit 20 jaar eerder als edelman vertrok. Tien jaar Trojaanse oorlog en tien jaar omzwervingen scheiden hem en zijn terugkeer, van zijn verleden. Dat, die thuiskomst, is één van de grote thema's van het bijna drieduizend jaar oude epos van Homerus.
De wereld moge door de val van Troje veranderd zijn, de wereld thuis is vooral veranderd door de jarenlange afwezigheid van Odysseus. Die heeft zijn mooie jonge vrouw Penelope en zijn zoontje Telemachos achter heeft moeten laten zonder een groot cohort aan bescherming. Alleen enkele trouwe bedienden, Odysseus en Penelope horen bij de lokale aristocratie, zijn Penelope trouw gebleven. Bijna de helft van de Odyssee vanaf boek veertien gaat over de ongemakkelijke thuiskomst van Odysseus op Ithika terwijl de omzwervingen van de ‘vindingrijke man’ meestal de meeste aandacht krijgen. Bij Pasolini gaat het om de man die de oorlog moe en beschaamd huiswaarts keert naar zijn geliefde. Een geliefde die, rots in de branding van haar belegering, tot het einde toe een raadsel blijft.
De ingetogen Penelope van Binoche in 'The Return'. Foto Filmdepot
Een strofe uit de song van Anderson gaat zo :
‘Well, I dreamed there was an island
That rose up from the sea
And everybody on the island
Was somebody from TV’
In The Return vervullen twee namen uit de sterrenaristocratie van de film, Ralph Fiennes en Juliette Binoche, de rollen van Odysseus en Penelope. Het zijn mooi gespeelde hoofdrollen. Fiennes onderwierp zich aan een maandenland streng regime, wordt in lichaam en geest een getergde oorlogsheld. Binoche belichaamt hoe twintig jaar wachten iemand kan vormen en veranderen. Behalve de nieuwsgierigheid naar de verfilming van de beroemdste thuiskomst uit de wereldliteratuur verhaal zijn zij, plus het feit dat alle mythe uit de film wordt weggesneden en de rauwe psychologie van een man die door de oorlog veranderd, uit schaamte van huis weg blijft reden om naar de film te gaan.
De mis en scene is goed, geeft ruimte aan de ingehouden gespeelde, beschadigde Odysseus van Fiennes. We zien hem als veteraan zoals we die kennen uit films over hedendaagse oorlogen met al hun aanpassingsproblemen. Een antieke held met PTSS. Het is een leven uit een mythisch ver verleden gezien door de lens van vandaag. Dezelfde lens die mede door diezelfde oudheid gevormd is. De film, dat de vertelkunst, de psychologie staat op de schouders van dat verleden. Tot zover deugt alles. Maar in film luistert alles naar elkaar, het verhaal, de mis en scene, de kadrering, de dialoog. En hier is er een element dat de spanningsboog doorbreekt. Het is de te zwaar aangezette muzikale score die er, op momenten dat het er op aankomt, melodrama van maakt en dat is jammer.
Marwan Kenzari als Antinous een van de vrijers in 'The Return'. Foto Filmdepot
Scènes die het verhaal filmisch dramatisch maken zijn er genoeg. Ze komen als de varkenshoeder Eumaios zijn oude meester verwijt dat hij alleen is teruggekeerd en niet met een leger. Ze komt op het moment dat zoon Telemachos zijn vader te lijf gaat omdat hij hem haat om diens jarenlange afwezigheid, ze zijn er ook in de vraag van Penelope aan de oude soldaat Odysseus of hij ook verkracht heeft en onschuldigen vermoord heeft. Ze zijn er ook in de mooi in scene gezette finale en bovenal in Kenzari als Antinous, de echte rivaal van Odysseus, die beseft dat verzet tegen het lot geen zin heeft.
Fiennes als getergde Odysseus in 'The Return'. Foto Filmdepot
'Andra moi ennepe Musa', 'Vertel mij muse', de eerste woorden van de Odysseus kent ieder die door een speling van het lot het Gymnasium gevolgd heeft . 'Enta Kai enta' de laatste woorden gaan erover dat de Goden besloten dat de erfgenamen van de vrijers en Odysseus, ieder in vrede uit elkaar gaan. Maar behalve dat Fienes, Binoche en Kenzari ons raken, mist een belangrijke pijl van de film zijn doel, de muziekscore laat het afweten .
Maar er is een remedie. Stop net als de bemanning van Odysseus bij de Sirenen in de Odyssee, je oren dicht en er blijft op beeld genoeg over.
-M-S.jpg)
