Miljoenennota samenvatting: Veel grote onzekerheden maar licht optimistisch
'Voor u ligt de derde begroting van het kabinet-Rutte III. Een begroting die wordt gedomineerd door de gevolgen van corona', zo begint Minister van Financiën Wopke Hoekstra zijn voorwoord bij de begroting voor het komende jaar.
Hij vervolgt door zichzelf een jaar eerder te citeren: 'Vorig jaar schreef ik op deze plek: De werkgelegenheid in Nederland is hoog. Veel mensen die eerder nog naar werk zochten, hebben nu een baan. Daarnaast staat de begroting er goed voor; de staatsschuld daalt naar verwachting tot onder de vijftig procent van het bbp.
Een jaar later is de situatie volledig anders. De werkloosheid neemt toe, het begrotingstekort loopt op, en de overheidsschuld stijgt waarschijnlijk tot boven de zestig procent van het bbp.
Tegelijkertijd is het goed om ons te realiseren dat iedere generatie zijn eigen ontwrichtende gebeurtenissen kent. We gaan nu door een diep dal. Maar, daar ben ik van overtuigd, we komen er uiteindelijk weer bovenop. Sterker en weerbaarder. Bovendien zijn onze economische fundamenten sterk en zorgen de buffers die we hebben opgebouwd ervoor dat we deze klap kunnen opvangen'.
Hieronder volgt dus een samenvatting van deze in veel opzichten zeer bijzondere miljoenennota voor een even bijzonder jaar.
Samenvatting Miljoenenota: corona raakt samenleving in de kern
Het coronavirus heeft grote gevolgen voor de samenleving en economie. Veel Nederlanders zijn getroffen door covid-19 en de verhalen van slachtoffers en hun nabestaanden zijn aangrijpend. Hoewel de impact van het virus voor iedereen anders is, hebben alle Nederlanders hun leven moeten aanpassen. Fysiek contact met vrienden, familie, klasgenoten en collega’s is niet meer vanzelfsprekend. Voor veel ondernemers en werknemers brengt de uitbraak zorgen en uitdagingen met zich mee. Ook onze economische situatie is ingrijpend veranderd. Van een situatie van economische hoogconjunctuur met een historisch lage werkloosheid is Nederland terecht gekomen in een forse economische neergang. De strijd tegen het coronavirus onderstreept dat welzijn meer is dan alleen welvaart.
Nederland heeft een goede uitgangspositie: we hebben hoogwaardige zorg en onderwijs, Nederlanders hebben een groot maatschappelijk vertrouwen en ons land kent een hoge materiële welvaart. Het afgelopen half jaar zijn deze verworvenheden op de proef gesteld. Denk aan de oplopende werkloosheid, maar ook aan toenemende gevoelens van eenzaamheid, de noodzaak om scholen te sluiten en ziekenhuisbehandelingen uit te stellen. De manier waarop Nederlanders leven, samenzijn en werken wordt sterk beïnvloed door het virus en de contactbeperkingen die nodig zijn om de kwetsbaren in onze maatschappij te beschermen en de zorgcapaciteit niet te overbelasten.
Schema Rijksbegroting
Nederland zit in een economische crisis: krimp 5%
Schema Rijksbegroting
De economische situatie slaat dit jaar om naar een crisis. Ondanks alle noodmaatregelen krimpt de Nederlandse economie in 2020 naar verwachting met 5 procent. Op bijna alle vlakken loopt de economische activiteit terug. Mensen geven minder uit en ook de investeringen en uitvoer krimpen, terwijl alleen de overheidsuitgaven nog toenemen. Naar verwachting herstelt de economie in 2021 deels, en groeit het bbp met meer dan 3 procent. Door de economische omslag loopt de werkloosheid sterk op tot ongeveer 6 procent in 2021. Gelukkig is de uitgangspositie van Nederland goed, met een lage structurele werkloosheid en gezonde overheidsfinanciën. Ook blijft het kabinet de economie ondersteunen met het verlengde steunpakket.
Dat neemt niet weg dat de crisis forse economische gevolgen zal hebben voor veel mensen, en dat de situatie de komende tijd erg onzeker is. In een situatie waarin Nederland onverhoopt te maken krijgt met een tweede virusgolf zal de economische neergang nog groter zijn, en kan de economie in 2021 verder krimpen. Daarnaast zal de situatie in Nederland, als open economie, ook samenhangen met de medische en economische ontwikkelingen in het buitenland. De financiële sector kan fors worden geraakt door de crisis, maar de uitgangspositie is beter dan aan de vooravond van de kredietcrisis.
Forse maatregelen om banen en imkomens te beschermen en langdurige economische schade te voorkomen
De totale begrote kosten van de steunmaatregelen komen uit op ruim 62,5 miljard euro. Dit betreft zowel uitgavenmaatregelen en fiscale maatregelen als belastinguitstel en leningen. Daarnaast heeft het Rijk garanties afgegeven die niet direct leiden tot hogere uitgaven. Hiermee kunnen bijvoorbeeld banken geld blijven uitlenen aan bedrijven. De NOW zorgt voor meer baanbehoud, de TOZO biedt steun aan zelfstandigen en bedrijven worden geholpen met verschillende subsidies en belastinguitstel. De Nederlandse noodpakketten hebben ervoor gezorgd dat de grootste klappen opgevangen zijn. Dat neemt niet weg dat een crisis van deze omvang ingrijpende gevolgen heeft voor veel mensen en ondernemingen, zoals ontslag of faillissement. De coronacrisis heeft ook effect op de financiën van medeoverheden en met name die van gemeenten. Gemeenten ontvangen van het Rijk reële compensatie om dienstverlening aan de burger en ondernemer - van zorg tot OV, begeleiding naar werk en toezicht, tot sport en cultuur - in stand te houden. Met het nieuwe pakket komt de totale steun aan gemeenten uit op ruim 1,5 miljard euro.
Schema Rijksbegroting
Steunpakket gericht op werken met anderhalvemetereconomie
Het coronavirus is nog lange tijd van invloed op delen van de economie. Zo zullen sommige sectoren langdurig last hebben van de contactbeperkende maatregelen, en is de verwachting dat er langdurig meer vanuit huis zal worden gewerkt. Daarom zal iedereen zich in de volgende fase, nog meer dan nu het geval is, moeten aanpassen aan deze nieuwe realiteit. Het nieuwe steunpakket is erop gericht werkenden en bedrijven te ondersteunen in deze noodzakelijke aanpassing. Daarom investeert het kabinet onder andere in (om)scholing en in andere maatregelen om de overstap naar ander werk te ondersteunen. Ook blijft het kabinet kwetsbare groepen ondersteunen en kunnen essentiële bedrijven die hard zijn geraakt door de coronacrisis onder strenge voorwaarden steun aanvragen.
Europese Unie draagt bij
Ook de Europese Unie neemt noodmaatregelen. Het herstelinstrument van 750 miljard euro moet bijdragen aan het economisch herstel en de Europese economie toekomstbestendiger maken. Ook eerder genomen maatregelen dragen bij aan de economische stabiliteit, met middelen voor de financiering van overheden, voor bedrijven en voor het behoud van werkgelegenheid.
Schema Rijksbegroting
Er is ruimte om de uitgavenschok op te vangen
De economische gevolgen van de coronacrisis leiden tot een historisch hoog begrotingstekort. De ontwikkelingen blijven echter met onzekerheid omgeven. Het begrotingstekort komt in 2020 naar verwachting uit op -7,2 procent van het bruto binnenlands product (bbp). De crisis leidt vanzelf tot een slechter overheidssaldo via lagere belastinginkomsten en hogere uitgaven aan sociale zekerheid. Hiermee vangt de overheid de economische klap deels al automatisch op. Daarbovenop komen de noodmaatregelen. Corona heeft ook een effect op de financiën van gemeenten, waaronder hogere uitgaven aan zorg en lagere inkomsten uit toeristen- en parkeerbelasting. Hoewel belastinguitstel en leningen geen effect hebben op het overheidssaldo, leiden deze maatregelen wel tot een hogere schuld.
De overheidsschuld loopt als gevolg hiervan ook sterk op. Van een niveau onder de 50 procent van het bbp in 2019 stijgt de schuld volgend jaar naar verwachting naar 61 procent. Daarnaast is het uitstaand risico aan garanties sterk toegenomen. Er is ruimte binnen de overheidsfinanciën om deze schok op te vangen. De afgelopen jaren zijn overschotten op de begroting gerealiseerd en is de schuld snel gedaald. Door deze ruimte nu in te zetten om de economie te ondersteunen draagt de overheid bij aan stabiliteit en continuïteit. De crisis laat zien dat schokken zich uit onverwachte hoek kunnen voordoen en snel kunnen leiden tot hoge kosten voor de overheid. Het is daarom zaak ervoor te zorgen dat de begroting ook een volgende crisis even goed zal kunnen doorstaan.
Wopke Hoekstra NOS live. Screenshot V&M
Zelfstandigenaftrek verder afgebouwd, basistarief inkomstenbelasting lager, groter heffingvrij vermogen
Het kabinet wil de weerbaarheid van onze economie vergroten om Nederland voor te bereiden op een volgende crisis. Het kabinet maakt het fiscale verschil tussen zelfstandigen en werknemers kleiner door de zelfstandigenaftrek sneller en verder af te bouwen. Tegelijkertijd wordt in 2021 (in plaats van 2022) de arbeidskorting verhoogd. Zoals eerder afgesproken daalt volgend jaar het basistarief in de inkomstenbelasting. Ook wordt het heffingsvrij vermogen in box 3 verhoogd tot 50 duizend euro, zodat mensen een grotere belastingvrije buffer aan kunnen houden. Daarnaast neemt het kabinet extra maatregelen voor eerlijke belastingheffing bij multinationals, en onderzoekt het kabinet hoe de fiscale behandeling van eigen en vreemd vermogen meer in evenwicht kan worden gebracht. Het hoge vpb-tarief daalt niet. Het lage vpb-tarief daalt wel, en de eerste schijf wordt in twee stappen verlengd. Ook introduceert het kabinet een belastingkorting op bedrijfsinvesteringen (de BIK).
Meer betaalbare woningen
Het kabinet neemt maatregelen om meer betaalbare woningen te realiseren. Om de bouw van nieuwe woningen op peil te houden zet het kabinet in op meer regie vanuit het Rijk. Er komen extra middelen beschikbaar (in totaal 295 miljoen euro in 2021) om knelpunten in de woningbouw aan te pakken. De overdrachtsbelasting wordt gedifferentieerd, zodat starters deze niet meer hoeven te betalen. En er worden maatregelen genomen voor meer betaalbare huren.
Maatregelen CO2 en stikstof en klimaat
Ook werkt het kabinet door aan een toekomstbestendige economie en samenleving. Naar aanleiding van het Urgendavonnis neemt het kabinet extra stappen om de CO₂-uitstoot versneld terug te dringen. Nederland is gecommitteerd aan het Parijsakkoord, om klimaatverandering tegen te gaan. Daarnaast kiest het kabinet voor een maatregelenpakket om de stikstofproblematiek aan te pakken. Hiervoor wordt tot en met 2030 ruim 5 miljard euro beschikbaar gesteld. Deze aanpak versterkt de natuur en biedt perspectief op ruimte voor economische en maatschappelijke ontwikkelingen. Verder heeft het kabinet besloten de gaswinning in Groningen zo snel als mogelijk af te bouwen. De veiligheid van de Groningers staat hierbij voorop.
Wopke Hoekstra NOS live. Screenshot V&M
Pensioenen, veiligheid
In de zomer maakte het kabinet afspraken met sociale partners over de technische uitwerking van het pensioenakkoord dat een jaar eerder was gesloten. De herziening van het pensioenstelsel zorgt voor een toekomstbestendige oudedagsvoorziening. De coronacrisis heeft ons laten voelen hoe belangrijk onze veiligheid en vrijheid zijn, maar dat deze ook niet vanzelfsprekend zijn. Daarvoor is een stabiele nationale en internationale omgeving randvoorwaardelijk, net als een sterke democratische rechtsstaat. Daarom investeert het kabinet in de aanpak van ondermijnende criminaliteit en in de capaciteit van justitieketens. Een geïntegreerd binnen– en buitenlands (veiligheids)beleid draagt bij aan de bescherming van de rechtsstaat. Onder andere de Nederlandse diplomatie, Defensie en veiligheidsdiensten werken voortdurend aan (inter)nationale stabiliteit met aandacht voor de preventie en de-escalatie van conflicten en voor de oorzaken van armoede, terrorisme en klimaatverandering.
Groeifonds: Kennis , R&D en Infrastructuur
Het kabinet richt een groeifonds op voor publieke investeringen in de economie en samenleving om ervoor te zorgen dat ons land ook in de toekomst zijn geld kan blijven verdienen (verdienvermogen). Nederland staat er als de meest concurrerende economie van Europa vooralsnog structureel goed voor. Het verdienvermogen staat echter onder druk, onder meer door afgenomen productiviteitsgroei, een toenemende vergrijzing en klimaatverandering. In de toekomst zal de welvaartsgroei anders moeten worden gegenereerd. Het verdienmodel van de toekomst moet evenwichtig zijn en milieu, mensen en samenleving respecteren. Een groter verdienvermogen is geen doel, maar een middel. Het vergroot de bestedingsruimte van huishoudens en bedrijven. Daarnaast leidt het tot meer belastinginkomsten voor de overheid. Hierdoor kan Nederland ook in de toekomst blijven profiteren van hoogwaardige collectieve voorzieningen, zoals goede gezondheidszorg en pensioenen, kwalitatief hoogstaand onderwijs en een aantrekkelijke leefomgeving.
Het kabinet wil daarnaast dat mensen een gevoel van vooruitgang blijven ervaren in zowel welvaart als welzijn. Het Nationaal Groeifonds wordt opgericht om de komende decennia forse investeringen in het verdienvermogen van Nederland op de lange termijn (20-30 jaar) te doen. Om goede investeringsvoorstellen te bekostigen stelt het kabinet voor de komende vijf jaar een eerste tranche van 20 miljard euro beschikbaar. In de context van afnemende economische vraag kiest het kabinet er bewust voor investeringsplannen niet af te stellen. Investeringen uit het Nationaal Groeifonds richten zich op: (1) kennisontwikkeling, (2) research & development (R&D) en innovatie en (3) infrastructuur. Een onafhankelijke commissie beoordeelt de investeringsvoorstellen. Het kabinet streeft ernaar om begin volgend jaar voorstellen te doen voor enkele goede projecten die bijdragen aan het verdienvermogen.
Nederland voorbereiden op de toekomst
Schema Rijksbegroting
Met deze Miljoenennota zet het kabinet nieuwe stappen om de Nederlandse brede welvaart te bewaken en versterken. Ook na deze begroting is er echter werk aan de winkel, bijvoorbeeld om toe te werken naar de klimaatdoelen uit het akkoord van Parijs. Maar ook daarbuiten liggen er grote opgaven en kansen voor de Nederlandse samenleving en economie. Mede daarom ligt er een groot aantal rapporten die daar inspiratie voor bieden, zoals de Brede Maatschappelijke Heroverwegingen en Bouwstenen voor een beter belastingstelsel. Daarnaast kunnen er lessen worden getrokken uit de coronacrisis om de Nederland beter voor te bereiden op de toekomst.
05-Kou-cmp--Foto-RP-Glasbergen---S.jpg)
-20090804-S.JPG)
.gif)
