Coronascepsis was fundamenteler dan alleen wantrouwen in beleid
Tijdens de coronacrisis stelde het kabinet een aantal maatregelen in om het virus te bestrijden, waaronder mondkapjes, testen voor toegang en lockdowns. Bij een deel van de Nederlandse bevolking ontstond scepsis over de informatie die de overheid over corona en de maatregelen verstrekte en over de intenties achter het coronabeleid. Met de publicatie Sceptische visies in het coronadebat geeft het SCP meer inzicht in coronascepsis: hoe breed het leeft, het ontstond, welke rol (online) media speelden en hoe mensen met sceptische opvattingen over corona de pandemie beleefden.
Onderzoek
Met een viertal rapporten heeft het Sociaal Cultureel Planbureau coronascepsis onderzocht. Het SCL definieert die scepsis als 'het betwijfelen of afwijzen van overheidsinformatie over het coronavirus en het
coronabeleid.' Tegelijk stelt een van de rapporten dat een zekere mate van wantrouwen in de overheid bij democratie hoort al is het alleen maar om politici en beleidsmakers scherp te houden. En natuurlijk mag iedereen denken en zeggen wat hij wil, ook over corona en staat het iedereen vrij zich wel of niet te laten vaccineren.
Welke informatie te vertrouwen
Dat er tegelijk een hele desinformatiegolf door de sociale media spoelde waar de meest uitzinnige theorien de ronde deden is ook een feit. Verhalen over onder meer nanodeeltjes in vaccins om mensen in de gaten te houden, vaccins die dodelijk zouden blijken, konden mensen ervan weerhouden zich te alten vaccineren waardoor zijn kans liepen ernstig ziek te worden, terwijl de beschermende voordelen van vaccinatie vele malen groter waren dan sporadische bijwerkingen.
Mensen die zeiden kritisch en sceptisch naar overheidsberichtgeving te kijken, slikten tegelijkertijd vaak met groot gemak de meest uitzinnige flauwekul op sociale media, zoals bovengenoemde nanodeeltjes of de theorie dat heel corona was opgezet om meer macht over mensen te krijgen. Door sommigen werden alle met jaar en dag bekende voordelen van vaccinatie, waardoor ziekten als polio en mazelen onder controle waren, weggeschoven.
Informatievoorziening speelde een cruciale rol. Verschillende onderzoeksvragen gaan dan ook in op de rol van de informatievoorziening door overheid, journalistiek en door sociale media. Door meestal om politieke of winstbeluste redenen (clickbait / carrière van opportunistische politici, zoals Trump, Baudet, Haga) ingegeven desinformatie werd wantrouwen desnoods tot het absurde opgedreven. Met als gevolg dat niet meer gedacht werd dat epidemiebestrijding hoe gebrekkig soms ook , de hoofdreden van de maatregelen was maar allerlei duistere motieven.
Wat er wat achter de maatregelen?
Aandeel mensen eens of oneens met stellingen over coronamaatregelen mei 2022 Bron SCP/ CBS
| De eerste stelling van bovenstaande figuur gaat over het institutionele perspectief, namelijk dat de reden achter de coronamaatregelen was om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Meer dan 80% van de mensen is het eens of helemaal eens met deze stelling. Nog geen 10% is het oneens of helemaal oneens met deze stelling. Afgaande op deze vraag is dus maar een klein deel van de bevolking sceptisch over de intenties van de overheid met betrekking tot corona. De tweede stelling is vanuit het sceptische perspectief geformuleerd. Nu is de stelling dat de reden van de coronamaatregelen was om meer macht over het volk te krijgen. Ongeveer 15% van de mensen is het eens of helemaal eens met de stelling en iets meer dan 70% is het oneens of helemaal oneens. Het verschil met de vorige stelling kan komen doordat mensen iets vaker geneigd zijn om het eens te zijn met stellingen in enquêtes. Daarom hebben we beide stellingen in de enquête opgenomen en schatten we de scepsis over de intentie van de maatregelen onder de Nederlandse bevolking tussen de 10 en 15%. |
Tijdens de coronapandemie had ongeveer twintig procent van de Nederlanders sceptische ideeën over de pandemiebestrijding, zo blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Mensen wantrouwden de informatie van de overheid of twijfelden aan de intenties of de gevolgen van de coronamaatregelen. Uit het onderzoek blijkt dat deze mensen niet van de ene op de andere dag wantrouwend werden. Zij ervoeren uitsluiting door de overheid, de media en de maatschappij en dat versterkte hun wantrouwen. Het SCP adviseert daarom de overheid om nieuwsgierig te zijn naar de argumenten van mensen die een sterk afwijkende mening hebben. Dit omdat er vaak begrijpelijke vragen en zorgen aan ten grondslag liggen.
Twijfel aan coronavaccinaties
Aandeel mensen dat geen tot veel vertrouwen heeft in coronavaccinaties en verschillende instanties, mei-juni 2022 Bld SCP/CBS
| Twijfel over coronavaccinaties kan gaan over meerdere aspecten. De twijfel kan bijvoorbeeld gaan over de werking van de vaccins, en dat die overdreven kan zijn. Het kan ook gaan over de schadelijkheid van de vaccins en dat de bijwerkingen niet opwegen tegen de positieve werking ervan. Met die twijfels rijst al snel de vraag hoe mensen aankijken tegen de instituties die de vaccins ontwikkelen, verkopen, verspreiden en aanraden. In hoeverre vertrouwen mensen de informatie van wetenschappers, het RIVM of de fabrikanten over de coronavaccinaties? Het vertrouwen in die drie instituties hebben we bij onze respondenten uitgevraagd . De metingen in bovenstaande figuur zijn gedaan op een tienpuntsschaal. Voor consistentie in de figuren hebben we die ingedeeld in vijf groepen. De middelste groep wordt gevormd door mensen die hun vertrouwen een 5 of een 6 geven. Dit is dus te lezen als een krappe voldoende of krappe onvoldoende. |
Griepje?
Aandeel mensen dat de griep dan wel het coronavirus gevaarlijker vond tijdens de eerste twee coronagolven, mei-juni 2022 Bld SCP/CBS
Een deel van de mensen vermoedde dat corona als gevaarlijker werd gepresenteerd dan het in werkelijkheid was. In de enquête is de vergelijking tussen de griep en corona voorgelegd om te onderzoeken hoeveel mensen er sceptisch staan tegenover de bewering dat corona inderdaad gevaarlijker was dan de griep tijdens de eerste twee coronagolven. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat dit voorlegd werd in mei en juni van 2022, toen corona een stuk minder gevaarlijk was dan aan het begin van de crisis.
Het lastige sinds de opkomst van het internet, de sociale media en het moderne populisme dat zich van die media bedient is dat ieder thema van enige grotere impact, of het nu een natuurramp, oorlog of epidemie is in zeer hoog tempo gepolitiseerd wordt. Daarbij vallen ook echte slachtoffers.
Meer info: De onderzoeksrapporten Coronascepsis in Nederland, Coronascepsis in de media en Op zoek naar alternatieven vormen samen de basis voor het hoofdrapport.
