Sociaal Planbureau ziet steeds meer 'soorten' ongelijkheid
In het politieke en maatschappelijke debat gaat het vaak over verschillen in inkomen, vermogen of opleiding. Maar ongelijkheid omvat tegenwoordig meer dan dat. Daarom kijkt het Sociaal en Cultureel Planbureau in het rapport Eigentijdse ongelijkheid naast dat economisch kapitaal ook naar de verdeling van andere hulpbronnen: sociaal (Durkheim), cultureel (Bourdieu) en 'persoonskapitaal' (SCP 2014).
Persoonskapitaal
Die laatste categorie deed zijn intrede in een SCP rapport van negen jaar eerder. Het nieuwe rapport Eigentijdse ongelijkheid (2023) neemt dat over. Persoonskapitaal is het hebben van een netwerk dat steun biedt of je verder helpt; kunnen voldoen aan wat de moderne maatschappij van iemand vraagt (zoals het kunnen gebruiken van een computer of de Engelse taal spreken); niet alleen fysiek gezond zijn, maar ook mentaal; en hoe je eruitziet: het zijn allemaal elementen die bepalend zijn voor posities in de samenleving, en die de kansen van mensen kunnen vergroten of beperken. Met hulp van die vier kapitaalsoorten komt het SCP tot zeven kapitaalgroepen. In 2014 warn dat er nog zes. Een nieuwkomer is naast de al langer bestaande rentenierende bovenlaag, de 'laag opgeleide gepensioneerde'.
Waar gaat het over? Een citaat uit het SCP rapport over verschillen aan kansen die mensen hebben: Toeval, in de vorm van onvoorspelbare mazzel en pech, kan ook bijdragen aan moeilijk te rechtvaardigen verschillen. Een recente studie liet zien dat het statistisch voorspelbaar is dat de meest succesvolle mensen eerder in hun leven vrijwel nooit tot de meest talentvollen behoorden. Een vaak gehanteerde ‘naïeve’ vorm van meritocratie versterkt volgens de auteurs de selectie van een tamelijk middelmatige groep aan de top. Maatschappelijke beloningen, zoals prijzen en eretitels, worden vaak toegekend op basis van eerder succes, terwijl dat laatste vaak meer op toeval berust dan beslissers aannemen |
Boeiend is ook dat het SCP naging hoe de (over-) vertegenwoordiging bij politieke partijen is. Dat maakt de onderstaande infographic zo interessant De laag opgeleide gepensioneerde is oververtegenwoordigd bij CDA, 50+ en PvdA. Die laatste partij doet het in gezelschap van de PVV ook goed bij het zogeheten precariaat. Het woord zegt het al, precair levend.
Zeven kapitaalgroepen
Deze vier soorten hulpbronnen slaan neer in zeven kapitaalgroepen, zo blijkt uit deze studie. De verschillen in de (combinaties van) hulpbronnen die groepen tot hun beschikking hebben zijn aanzienlijk, en beperken zich niet tot het economische terrein. De structurele verschillen gaan bovendien gepaard met uiteenlopende visies op het eigen leven, de samenleving en op politieke en maatschappelijke kwesties. Als verschillen uitmonden in wrijving of conflicten, kan de cohesie in de samenleving onder druk komen te staan. Dat voorkomen is een opgave die ook het beleid raakt.
De 4 kapitaalvormen opgeteld vormen een indexcijfer die in de rechter kolom is weergegeven . Zo komen de jongere kansrijken met nog niet zulke hoge inkomens en vermogens, maar wel met veel sociale en culturele hulpbronnen ongeveer op gelijke hoogte met de rentenierende bovenlaag. Ze beschikken over vergelijkbare hoeveelheden totaalkapitaal
Post-industriële samenleving (uit het SCP rapport): De dienstensector is inmiddels dominant, terwijl de werkgelegenheid in de industrie en de primaire sector (boeren, mijnbouw, visserij) verder terugloopt; en die trend zal vermoedelijk niet keren. Op de arbeidsmarkt tekenen zich meer verschillen af dan die tussen de traditionele arbeidersklasse en hogere echelons; en de oude, op beroepen gebaseerde Big Classes zullen vermoedelijk verder naar de achtergrond verdwijnen. Er zijn grote groepen gepensioneerden en uitkeringsontvangers, waarbij veel ouderen via het sociaal stelsel (AOW, aanvullende pensioenen, zorgvoorzieningen) een levenspeil bereiken dat naar internationale standaarden nog steeds hoog is. DeDe dienstensector is inmiddels dominant, terwijl de werkgelegenheid in de industrie en de primaire sector (boeren, mijnbouw, visserij) verder terugloopt; en die trend zal vermoedelijk niet keren. Op de arbeidsmarkt tekenen zich meer verschillen af dan die tussen de traditionele arbeidersklasse en hogere echelons; en de oude, op beroepen gebaseerde Big Classes zullen vermoedelijk verder naar de achtergrond verdwijnen. Er zijn grote groepen gepensioneerden en uitkeringsontvangers, waarbij veel ouderen via het sociaal stelsel (AOW, aanvullende pensioenen, zorgvoorzieningen) een levenspeil bereiken dat naar internationale standaarden nog steeds hoog is. |
Het rapport sluit af met enkele beleidsrichtingen die behulpzaam kunnen zijn om vanuit een brede visie op welvaart de aanzienlijke structurele verschillen in de Nederlandse samenleving aan te pakken. Daar schrijven de rapporteurs van het SCP onder veel meer:'De bevindingen van dit onderzoek suggereren dat er meer inzet nodig is op andere, minder voor de hand liggende aspecten van ongelijkheid. Economische hulpbronnen zijn niet onbelangrijk; maar door hun verwevenheid met en het belang van de drie andere typen kapitaal zal een unidimensionale, louter ‘economische’ benadering van deze complexe maatschappelijke kwestie vermoedelijk niet afdoende blijken. In aanvulling op maatregelen gericht op het economisch kapitaal verdienen tegenstellingen in termen van culturele en sociale hulpbronnen, alsook gezondheid en aantrekkelijkheid daarom aandacht in het beleid.'
De waarschuwing luidt : Een one size fits all aanpak werkt niet Gedifferentieerd, slim en genuanceerd beleid dat niet alleen top down is, maar burgers en civil servants bij elkaar brengt is dus nodig.
Daarvoor is veel sterke beleidskracht nodig. Nu maar hopen dat de IT het aan zal kunnen want ook daarbij en dat schrijft het rapport nog net niet, lijkt het niet makkelijk vermijdbaar dat ook AI in de beleidsuitvoering in democratieën op den duur een steeds belangrijker rol zal gaan spelen.
Meer info Eigentijdse ongelijkheid (2023)
.gif)
