Naijlende gasbevingen: roof- en verzorgingsstaat NL en de ereschuld aan Groningen

04 maart 2023 door een van onze redacteuren

'Ondanks het terechte besluit om de aardgaswinning volledig te beëindigen, zal er nog vele jaren sprake zijn van na-ijlende bevingen,' zo staat te lezen in het voorwoord van de verkorte versie van de rapportage ' Groningen boven gas' van de Parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen. Het hele rapport is 2000 pagina's.  Daarin volgt een relaas wat er niet om liegt. Het gaat daarin intussen om bodemexploitatie waar heel Nederland met kabinetten van alle kleuren van regenboog aan mee gewerkt heeft. 

Hollandse ziekte

Volgens economen in de jaren tachtig was er nog een ander nadeel.  Dat staat in de macro- economie bekend als de Dutch disease, de Hollandse ziekte. Een grondstoffenboom zou een verschuiving van werkgelegenheid van andere industriële sectoren te weeg brengen waardoor die verwaarloosd worden ten bate van die ene grondstofsector. De meningen onder economen blijven verdeeld over dit fenomeen, maar het aardgas heeft Nederland, Groningen incluis, geen windeieren gelegd. 

De Parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen schrijft:
'60 jaar aardgaswinning in Groningen heeft de Nederlandse samenleving veel gebracht. Het Groningenveld leverde ons land en onze staatskas ruim 363 miljard euro op. Daarmee zijn in de loop der jaren tal van belangrijke maatschappelijke wensen en behoeften gefinancierd. Echter, de winning liet steeds grotere schaduwkanten zien. Want vele bewoners boven het gasveld ondervinden nog dagelijks de schadelijke gevolgen van de inmiddels 1.615 aardbevingen die door gaswinning werden veroorzaakt.'

Bijzondere exploitatievorm

Het geheel van samenwerkingsafspraken tussen de Staat en de oliemaatschappijen – over de winning door de NAM en de verkoop door Gasunie – is later het ‘gasgebouw’ gaan heten. Het is erop gericht de opbrengst voorde staat optimaal te laten zijn zonder de gasmarkt te verstoren. Veruit het meeste geld vloeit naar de staat maar in een zogeheten stille maatschap. Het grote aandeel van de Staat bij de exploitatiedoor Shell en ExxonMobil   is daarmee voor buitenstaanders aan het oog onttrokken. De baten van de Groningse gaswinning vloeien naar de staatskas, zonder dat andere landen op het idee komen een vergelijkbaar aandeel in de exploitatie te gaan opeisen van de oliemaatschappijen.  

De verzorgingsstaat als roofkapitalist

De gaswinst uit Groningen vormt de financiële basis van de verzorgingsstaat Nederland. Volgens de Algemene Rekenkamer (2022) bedragen de totale gasbaten voor de Staat tot op heden, rekening houdend met inflatie, 454 miljard euro19, waarvan – volgens becijferingen van Shell – 363 miljard euro20 uit het Groningenveld. De samenwerkingsconstructie zoals die aan het begin van de jaren ’60 wordt uitgedacht, is buitengewoon effectief. 'Over andere publieke belangen dan waardemaximalisatie voor de Staat wordt niets afgesproken' staat in het rapport. 

Conclusies schade onderschat 

'De mogelijkheid dat de gaswinning tot aardbevingen leidt, is in dat licht lange tijd niet serieus genomen.' Leveringszekerheid en inkomstenmaximalisatie kregen de aandacht en stonden voorop. Gezien de grote inkomsten waren de belangen daarvan ook groot. Wanneer duidelijk wordt dat er inderdaad verband is tussen de gaswinning en de aardbevingen, werd te lang uitgegaan van te optimistische inschattingen van de maximale zwaarte die bevingen. Toen de schade en verontwaardiging groter werden, werd niet serieus gekeken naar mogelijkheden om aardbevingen te verminderen. De schade die de aardbevingen teweeg hebben gebracht en de inzet die nodig is om die schade op te lossen, werden chronisch onderschat. Met het dichtdraaien van de gaskraan wordt de primaire oorzaak van de aardbevingen in Groningen weggenomen. Dat betekent echter niet dat de bodembeweging daarmee onmiddellijk stopt.  

Aanbevelingen, ereschuld 

Nederland heeft een ereschuld heeft aan Groningen stelt de commissie. Dat roept de vraag op hoe deze schuld vereffend kan worden. Dat zit volgens de commissie in het tegemoetkomen aan Groningen en Groningers, in meerdere opzichten. Boven alles staat de morele verplichting van het kabinet om de belofte gestand te doen om het Groningenveld te sluiten in 2023 of uiterlijk 2024 stelt de commissie. Verder zouden betrokken partijen niet alleen de juridische verplichtingen wat betreft schadeherstel en versterking jegens gedupeerden moeten nakomen, maar vooral ook hun morele verplichting. En daarnaast moet er een toekomstperspectief voor de regio worden geboden.

Ambtenaren en politici en het publiek belang 

Mag nooit meer gebeuren natuurlijk. Deze bodemexploitatie is een uniek ding dus dat zal ook niet gebeuren.  Maar dat zaken fout gaan, dat de politiek de waan van de opportuniteit volgt? De ideale wereld bestaat niet. Vergeefse moeite dan ? Nee natuurlijk niet, het is goed dat het wordt uitgezocht, dat de gedupeerden, dat een hele landstreek serieus worden genomen. wie niet streeft naar verbetering hoort niet in de politiek. Misschien is een van de belangrijkste aanbevelingen wel die van 'Vergroot de rol van het publieke belang binnen departementen.'  Ambtenaren horen het publiek belang, het belang van alle burgers, te dienen (evenals politici) . In de praktijk binnen alle systemen en hiërarchiën is dat lastig, dus des te meer reden het toe te voegen, zo lijkt het V&M.     

Dan komt de volgende vraag is het rapport dan politiek? Ja natuurlijk is het dat, dat is elk parlementair rapport, ook als het Kamerbreed gedragen wordt. En dat is goed. Daar precies is politiek voor. 

De leden van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen.

Van links naar rechts: Barbara Kathmann (PvdA), Hülya Kat (D66), Judith Tielen (VVD, ondervoorzitter), Tom van der Lee (GroenLinks, voorzitter), Anne Kuik (CDA), Stieneke van der Graaf (ChristenUnie) en Peter Kwint (SP). Foto uit het rapport