Optimistische wereldleiders die goed kunnen samenwerken. 4 dagen later valt Rusland Oekraïne binnen
Bijna elke maand domineerde het afgelopen jaar een nieuwe crisis het nieuws. Oekraïne, pandemie, Mali, Ethiopië, inflatie. Ze versterkten zo bij publiek maar ook vaak bij politici, het gevoel dat een toenemende stroom van crises ons overweldigt. Het jaar daarvoor, 2020, was het onder druk van de pandemie niet anders, geen wonder dat in de wereld maar vooral in Europa, waar de EU niet alleen door de feit geworden Brexit, maar ook door het autoritarisme van Hongarije onder Orban en de aantastingen van de rechtsstaat in Polen bezorgdheid over groeiend controleverlies heerst. Voeg daar de recente crisissen in Oekraïne, het door China onder druk staande Litouwen en de staatgrepen en burgeroorlogen in het (in onze vernetwerkte wereld) best wel nabije West en Oost Afrika aan toe en je ziet de grond voor pessimisme over de wereld.
| Een voorbeeld is de retoriek van de tegenstanders van klimaatmaatregelen die keer op keer zeggen dat Nederland slechts verantwoordelijk is voor nul komma, volgt een indrukwekkende rij nullen, microprocent van de broeikas of CO2 uitstoot. Vergeten wordt dan dat Nederland als 16e economie van de wereld een aanzienlijk grotere ecologische footprint heeft dan alleen Groningen tot en met Zeeland en Sint Maarten. Bezorgdheid en realisme bij politieke leiders is goed, maar het moet niet ontaarden in gevoelens van hulpeloosheid. |
Slechte raadgever
Net zoals mensen last kunnen hebben van aangeleerde hulpeloosheid – een psychologische term die het gevoel beschrijft dat ongeveer niets een verandering ten goede teweeg kan brengen – kunnen ook samenlevingen en met hen politici kunnen gaan geloven dat ze geen grip op de uitdagingen waarmee ze worden geconfronteerd. De deur op slot en alles dichttimmeren is dan een mogelijke reflex. In de gevallen van Nederland of bijvoorbeeld Groot Brittanïe wordt dan gemakshalve genegeerd dat die landen hun levensstandaard voor een zeer groot deel aan innige relaties met buitenlanden te danken hebben. Het VK betaalt blijkens een rapport van de Britse Rekenkamer nu al de prijs voor de nieuwe handelsbarrières die ze met Brexit opwierp. De deur dicht hielp niet, of hielp in ieder geval niet het collectief, dus nu maar doorgaan alsof er niets aan de hand is. Makkelijk als je het toch al goed had, lastiger als het al niet zo heel goed ging en nu een tikje slechter.
Selffulfilling prophecy
Vooral liberale democratieën lijken zich overweldigd te voelen en bevangen door een gevoel van hulpeloosheid, concludeert de onafhankelijke club die jaarlijks de Münchener Veiligheidsconferentie organiseert. Die perceptie is gevaarlijk omdat ze kan veranderen in een selffulfilling prophecy. Samenlevingen die hebben geconcludeerd dat ze de mensheid niet kunnen oplossen de meest uitdagende problemen proberen misschien niet eens meer het tij te keren. Zullen onze gestreste en overbelaste samenlevingen accepteren uiteindelijk wat zij zien als hun lot, hoewel ze de mogelijkheden en de middelen hebben om het te veranderen?
Afghanistan
Die bezorgdheid leefde al eerder en helaas heeft 2021 die versterkt. De chaotische terugtrekking uit Afghanistan heeft afgelopen jaar het debat over wat internationale interventies kunnen bereiken, nieuw leven ingeblazen. Dat terwijl bijvoorbeeld de recente AU missies in Afrika en de talloze VN missies over de hele wereld onschatbaar veel levens – geredde levens zijn moeilijker te tellen dan slachtoffers- een kans geven. Intussen rijzen in het licht van de beperkte vermogens van de Verenigde Staten en hun partners in Afghanistan, ingewikkelde vragen over het vermogen om van buiten af capabele en legitieme staatsstructuren op te bouwen en stabiliteit te bevorderen elders in de wereld. Nu bevindt Afghanistan zich op de rand van een zeer ernstige humanitaire crisis terwijl de burgerlijke vrijheden ernstig worden beperkt onder het Taliban-bewind, de investeringen van twee decennia van externe interventie een risico lopen. Het Westen heeft dan wel een ‘eindeloze oorlog’ beëindigd, de overwegend jonge inwoners van Afghanistan wacht een wel een heel onzekere toekomst.
Sahel
De ontwikkelingen in Afghanistan hebben ook geleid tot debat over Europese betrokkenheid in Mali en de Sahelregio waar de veiligheidssituatie voortdurend is verslechterd, na het goed bedoelde ingrijpen van de NATO in Libië. Eén dictator kwijt, meerdere wankele en weinig democratische regimes rijker. De recente Malinese regering bleek een buitengewoon moeilijke partner geweest voor de internationale gemeenschap ook al voordat het in gesprek ging met de Russische huurlingen van de Wagnergroep. Het toenemende niveau van geweld in Mali en aangrenzende staten hebben het voor zowel interne als externe actoren steeds moeilijker gemaakt om de grondoorzaken aan te pakken van de problemen die de regio teisteren zoals achtergebleven sociale en economische ontwikkeling, mensenrechtenschendingen en ongebreidelde corruptie.
Ethiopië
De Westelijke Sahel is niet het enige conflictgebied in Afrika waar de onrust toeneemt. Na een periode van democratisering en hoop op regionale verzoening in de Hoorn van Afrika en de Arabische Golf, is nu een diepgaande destabilisatie duidelijk. Sinds november 2020, overspoelt een nu en dan fel oplaaiende burgeroorlog de noordelijke Tigray-regio van Ethiopië en veroorzaakt zo een grootschalige humanitaire noodsituatie. Omdat de regio van de Rode Zee een cruciaal knelpunt is van internationale handel, een belangrijke veiligheidsverbinding tussen de Middellandse Zee, de Midden-Oosten en de Indo-Pacific, plus een belangrijk knooppunt voor extremisten, zullen de effecten waarschijnlijk tot ver buiten de regio worden gevoeld. De situatie daar en in West Afrika toont aan dat de wereld niet zit te wachten tot het Westen lessen trekt uit Afghanistan.
Indo-Pacific en Oost-Europa
Tegelijkertijd stijgen de spanningen in de Indo-Pacific en Oost-Europa en hebben bij de trans-Atlantische partners ook een ander soort angst gewekt: die van daadwerkelijke oorlog.
Weinig illustreert de hernieuwde focus op territoriale verdediging in het Westen beter dan de steeds gespannener veiligheidssituatie op de oostflank van de NATO. Moskou heeft met en naast de onzekerheid die ze zaaide met haar troepenopbouw rond Oekraïne, de afgelopen maanden duidelijk gemaakt dat het op zoek is naar een herziening van de Europese veiligheidsorde. De retorische escalatie van Rusland en militaire opbouw hebben geleid tot ernstige bezorgdheid over de veiligheid in heel Europa.
Gaat het om geopolitieke machtsuitbreiding, om macht over de Oekraïne, over het de NATO een halt toeroepen? Hoewel analisten het oneens zijn over de specifieke doelen van president Vladimir Poetin, zal het debat over de basisprincipes van Europese veiligheid alleen maar intenser worden, waardoor Europese leiders gedwongen worden om een standpunt in te nemen en hun strategische houding te heroverwegen.
| De Münchener Veiligheidsbijeenkomst is de plek waar staatshoofden van uiteenlopende landen jaarlijks bij elkaar komen om van gedachten te wisselen over internationaal veiligheidsbeleid. Het voordeel is dat er geen slotcommuniquée en geen vast kader is zoals dat wel bijvoorbeeld bij de VN is. Elk jaar sinds 1963 zijn er rond de 350 gasten, presidenten uit Oost, West en Zuid, hooggeplaatste regeerders, ambtenaren, figuren uit het maatschappelijk leven en wetenschappers. Het is werelds grootste en belangrijkste -onafhankelijke- niet blok, regering of politieke richting gebonden, bijeenkomst in zijn soort om na te denken over huidige en toekomstige veiligheidsuitdagingen. Bij uitstek de plek ook zou je zeggen om te spreken over zaken als de Oekraïne, Rusland en het westen, over hoe de pandemie wantrouwen in de democratie bevorderde of over de politieke en maatschappelijk ontregeling van de Sahelzone in Afrika. |
Coronapandemie
Naast de terugkeer van zeer traditionele beveiligingsproblemen, heeft de coronavirus pandemie meedogenloos de kwetsbaarheden van samenlevingen op verschillende beleidsterreinen bloot gelegd. Het heeft onder andere de sterke afhankelijkheden in de toeleveringsketens van kritieke technologieën duidelijk gemaakt, evenals grote ongelijkheden en hun effecten op de mondiale crisisbestendigheid.
Microchips, China en Taiwan
Zowel de pandemie als de recente geopolitieke machtsbewegingen hebben geleid tot: kwetsbaarheden in de technologiesector zoals de wereldwijde bottleneck in de levering van halfgeleiders. Een groot deel daarvan komt uit Taiwan dat door China geclaimd wordt. Het illustreert wat er gebeuren kan wanneer supply chains zo afhankelijk zijn van specifieke ‘single points of failure’ en geopolitiek beladen bronnen. Ook de grillige buitenlandpolitiek en absurdistische retoriek van de Donald Trump droeg bij aan heroverweging van het industriebeleid in de VS, Europa en andere hightech economieën. Ondertussen had China een voorsprong omdat de planning lang gericht was op de eigen techsector en binnenlandse aanvoerlijnen maar die benadering had duidelijke beperking. Zo is de focus voor beleidsmakers verschoven naar het realiseren van ketensamenwerking tussen gelijkgestemde partners om gezamenlijk weerbaarder te worden. Immers heeft Covid-19 op brute wijze de ongelijkheden blootgelegd die er binnen en tussen staten bestaan.
Klimaatverandering
Pandemieën zijn niet de enige ernstige bedreiging waarmee de mensheid vandaag wordt geconfronteerd. Klimaatverandering is dat ook. Zolang die dreigingen voor onze gezondheid en leefgebieden aanhoudt zullen ze bestaande ongelijkheden verdiepen. Zolang coronavirus voort woedt in delen van de wereld, zal geen enkel land veilig zijn voor de pandemie. En als minder ontwikkelde landen de middelen niet hebben om koolstofarme wegen in te slaan, kan de opwarming van de aarde niet effectief worden beperkt. Weer op het goede spoor komen om de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN te bereiken zouden een eerste belangrijke stap zijn.
Waar heb je leiders voor
Een stevige agenda dus. Maar hé waar anders heb je leiders voor. Gezamenlijk hebben ze, de leiders van de G7 (Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, Japan, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten) en van de BRICS -landen (Brazilië, Rusland, India, China, Zuid Afrika) de kans. Individueel lopen de meer democratische leiders onder hen de kans weggestemd te worden. De meer autoritaire leiders onder hen verbouwen de macht zodanig dat ze zolang mogelijk kunnen blijven zitten. Voorbeeld Xi, Poetin, Orban. Helaas is dat een slecht voorbeeld dat her en der navolging krijgt.
Dit stuk is gebaseerd op het Munich Security Report 2022 en volgt qua indeling de hoofdstukindeling daarvan. De conferentie werd gehouden van 18 februari tot en met 20 februari in München. 4 dagen later viel Rusland Oekraïne binnen.
.gif)
