Interview Wim van der Weegen directeur Onderzoeksraad voor Veiligheid belast met MH17

24 juli 2021 door incidentele auteur

Onderzoek van de crash site. Foto Defensie

(EUvsDisinfo) Op 17 juli 2014 werd Malaysia-Airlines MH-17 boven de Oekraine uit de liucht geschoten. 298 mensen kwamen daarbij om. De meesten van hen met de Nederlandse nationaliteit. Wim van der Weegen was directeur Communicatie van de Onderzoeksraad voor Veiligheid en had de taak de oorzaak van de MH17- ramp te onderzoeken. De tragedie werd eerst door pro-Kremlin media uitgelegd als een geslaagde aanval op de Oekraïense luchtmacht. Al snel begonnen de pro-Kremlin media echter verschillende campagnes om het publiek te verwarren met een stortvloed aan verschillende verklaringen. Ter gelegenheid van de herdenkingsdag hield 'EUvsDisinfo' een interview met communicatiedirecteur Van der Weege. Centraal staat de vraag hoe je het best kunt communiceren over een onderwerp waarover veel desinformatie circuleert, en dat geopolitiek en emotioneel erg gevoelig ligt. 

 Bld Alex 71 cco

Waar was u toen u op de hoogte werd gebracht van de MH17-tragedie?

Het was de dag voor de vakantie en ik had een etentje met collega's van de Onderzoeksraad. Eerst kregen we het bericht dat er een vliegtuig was neergestort. Vervolgens kwam het bericht binnen dat het vliegtuig was vertrokken uit Amsterdam. In de loop van de avond druppelde de informatie over de ramp binnen.

Het was niet meteen duidelijk dat wij zelf bij het onderzoek zouden worden betrokken. In het Verdrag inzake de internationale burgerluchtvaart (Verdrag van Chicago) staat dat bij een ongeval met een vliegtuig van een bepaald land dat zich in een ander land voordoet en waarbij doden of zwaargewonden vallen, het land waar het ongeval heeft plaatsgevonden een onderzoek instelt naar de omstandigheden ervan. In dit geval was het vliegtuig neergestort in Oekraïne, dus op dat moment verwachtten we dat de Onderzoeksraad alleen een ondersteunende rol zou krijgen in het onderzoek, niet dat wij de leiding zouden krijgen. Twee weken later werd Nederland echter door Oekraïne gevraagd om het onderzoek te leiden.

Wat is de Onderzoeksraad voor Veiligheid en wat is zijn taak met betrekking tot MH17?

Elk land dat het Verdrag inzake de internationale burgerluchtvaart heeft ondertekend, heeft een organisatie aangewezen die verantwoordelijk is voor onderzoek naar luchtvaartongevallen. In Nederland is dat de Onderzoeksraad voor Veiligheid. In vergelijking met de meeste andere landen heeft de Onderzoeksraad een bijzondere rol, omdat deze op vrijwel elk gebied en in elke sector onderzoek doet. Naast ongevallen in de luchtvaart, scheepvaart, spoorwegsector, chemische en petrochemische industrie, onderzoekt de Raad ook ongevallen in de bouw en de gezondheidszorg, evenals militaire incidenten bij het ministerie van Defensie. Hierdoor kan de organisatie, indien nodig, meerdere deskundigheidsgebieden combineren.

Desinformatie was in 2014/2015 een vrij onbekend fenomeen; was er een strategie? 

Op dat moment was er nog weinig ervaring met desinformatie. Op de uitvoering van het onderzoek had desinformatie geen invloed, omdat het onderzoeksproces erop gericht is eerst de feiten vast te stellen en daarna een hypothese te formuleren. Er was dan ook geen gevaar dat onjuiste theorieën het onderzoek zouden beïnvloeden.

Verder moest de Onderzoeksraad worden gepresenteerd als onafhankelijke en geloofwaardige instelling en moesten de naar boven gebrachte feiten natuurlijk worden gecommuniceerd. Terugkijkend denk ik dat één van onze beslissingen bijzonder belangrijk was.

Het onderzoeksproces wordt nauwkeurig omschreven in het Verdrag inzake de internationale burgerluchtvaart. Volgens het verdrag mag het rapport uitsluitend gericht zijn op het vaststellen van de feiten, enkel om aan te tonen dat één hypothese de juiste is. Gezien alle andere theorieën die de ronde deden, kozen wij echter voor een iets andere aanpak. Wij hebben de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie toestemming gevraagd om in het rapport ook uit te mogen leggen waarom elkaar tegensprekende hypothesen door het bewijsmateriaal werden weerlegd. In feite hebben we alternatieve verklaringen met technische feiten ontkracht. Ik denk dat dit voor een groot deel verklaart waarom het rapport, ook op macroniveau, alternatieve theorieën over de oorzaak van de ramp heeft kunnen weerleggen.

 Bld Defensie 

Wat heeft verder bijgedragen aan het succes van de Onderzoeksraad aangaande de informatievoorziening?

De manier waarop we het eindrapport hebben gepresenteerd. Omdat er zoveel internationale aandacht was, beseften we dat alleen talige communicatie en technische informatie niet voldoende zou zijn en dat we een sterk beeld nodig hadden. We wilden dat dit beeld zou fungeren als een 'informatiedrager' die de ramp, het onderzoek en de conclusies op symbolische wijze bij elkaar zou brengen. 

Hiervoor hebben we een aantal maanden voorafgaand aan de eigenlijke presentatie een kunstenaar gevraagd een ontwerp te maken aan de hand van de reconstructie van het vliegtuig die tijdens het onderzoek was gemaakt. Zo ontstond het idee om het rapport te presenteren voor de reconstructie van het vliegtuig (afbeelding 4). In de praktijk bleek dit best lastig, omdat we alles moesten installeren in een tent die voor de gelegenheid was neergezet op de volledig operationele militaire basis Gilzen-Rijen, die ook toegankelijk moest zijn voor journalisten. Ook beseften we dat dit beeld pijnlijk zou kunnen zijn voor de nabestaanden van de slachtoffers. Daarom hebben we de tijd genomen om hen te informeren over de manier waarop we dit wilden doen en hen de gelegenheid geboden om de wrakstukken en de reconstructie te bezoeken. 

Uiteindelijk heeft deze aanpak zeer goed uitgepakt, want alle media, van de New York Times tot Le Figaro en van CNN tot Al Jazeera, hebben juist dit beeld overgenomen. Ik denk dat dit er sterk toe heeft bijgedragen dat de conclusies van het rapport de boventoon voerden bij de berichtgeving.

Wat is de belangrijkste les voor berichtgeving op dit gebied?

Bij onderzoek op een gebied waarop veel desinformatie circuleert en met onzekere onderzoeksresultaten, moet je duidelijk zijn over het proces.

Wees verder zo open mogelijk naar journalisten. Eigenlijk is het heel eenvoudig. Neem de tijd om dingen uit te leggen, en als je iets niet kunt uitleggen, neem dan de tijd om uit te leggen waarom je dat niet kunt. Als journalisten een e-mail sturen, beantwoord deze dan of bel ze terug. Elke journalist. Dit klinkt eenvoudig, maar als je regelmatig met journalisten praat, weet je dat ze niet altijd zo behandeld worden. Juist voor deze houding heeft de woordvoerster van de Onderzoeksraad voor Veiligheid, Sara Vernooij, de prijs gekregen van woordvoerder van het jaar van de Buitenlandse pers vereniging Nederland.

Ook moet je verwachtingen managen. Vlak voordat we ons voorlopige rapport publiceerden, merkten we bijvoorbeeld dat journalisten op verstrekkende verklaringen van ons zaten te wachten. We wisten dat we die op dat moment niet konden geven. Dus hebben wij hen opgebeld en uitgelegd dat we weliswaar niet konden ingaan op de inhoud van het onderzoek, maar dat ze te hoge verwachtingen hadden. Dit was belangrijk, om de verwachtingen op het juiste niveau te houden. Zo konden we voorkomen dat er een sfeer van teleurstelling zou ontstaan die op den duur de geloofwaardigheid van het eindrapport over MH17 zou kunnen ondermijnen. In plaats daarvan prezen journalisten de Onderzoeksraad voor Veiligheid voor het geven van een realistisch beeld. We hebben tijd en moeite gestoken in de voorbereiding van het eindrapport en de hiermee gepaard gaande communicatie om toegang te geven tot alle belangrijke informatie voor nabestaanden en alle andere geïnteresseerden. Het eindrapport is opgesteld in nogal technische taal. Daarom heeft de Onderzoeksraad het rapport ‘vertaald’ naar toegankelijke samenvattingen, visuals en een animatiefilm in meerdere talen. Ook hebben we in een vroeg stadium aandacht besteed aan de communicatie naar de familieleden en hen het onderzoeksproces en de resultaten uitgelegd. Het was essentieel om in het gehele proces alle betrokkenen en geïnteresseerden op de hoogte te houden.

Als je maar één specifiek doel hebt, namelijk een geloofwaardig rapport uitbrengen, is het natuurlijk gemakkelijker om deze regels toe te passen dan wanneer je een grotere organisatie vertegenwoordigt met meerdere communicatiedoelstellingen. Toch denk ik dat het belangrijk is om ze in het achterhoofd te houden.

 Vlucht data Onderzoeksraad voor Veiligheid

Reageren kan via contact@vandaagenmorgen.nl  Reacties voorzien van uw volledige naam en woonplaats kunnen geheel of deels geplaatst worden onder dit artikel