De Jong laat Zwarte Piet wegzinken in moeras van beschuldigingen
De feestdagen zijn achter de rug. Die maandag onder de maanden, januari, is begonnen. We kunnen dus veilig over Zwarte Piet schrijven zonder dat er duizend man op het vinkentouw zitten om hun lof dan wel hun blaam over je uit te storten. De aanleiding is een in eigen beheer uitgegeven boek van de publicist Michiel C. De Jong over het controversiële personeel van de goede Sint. Titel: De Kermis, de Slavenjacht en het Einde van de Wetenschap.
Het geldt in steeds breder kring als een geloofsartikel dat Zwarte Piet een racistische karikatuur is, die van het toneel dient te verdwijnen. Hij wordt in verband gebracht met de trans-Atlantische slavenhandel en het kolonialisme. De bewijsvoering hiervoor is zwak. Kunsthistorici zien overeenkomsten tussen de uitdossing van Piet en de zwarte pages zoals die regelmatig op portretten uit de zeventiende en de achttiende eeuw te vinden zijn. Ook stelt men iedereen die waar ter wereld ook het gezicht zwart maakt meteen gelijk met de blackface artiesten uit het Amerikaanse Zuiden.
Liefhebbers
De meeste liefhebbers van Zwarte Piet zien geen enkele connectie met Afrika. Men doet dit af met het verhaal dat Piet zwart is geworden vanwege het feit dat hij de hele nacht bezig is schoorstenen in- en uit te klimmen, wat overigens heeft geleid tot de introductie van de roetveegpiet. Daarnaast zijn er de nodige kenners van de cultuurgeschiedenis die Zwarte Piet beschouwen als een product van Europese folklore. In bijna alle landen in ons werelddeel komt eenmaal per jaar in december uit de geestenwereld een mythische figuur te voorschijn die de goeden beloont en de kwaden straft. Het is meestal een nogal angstwekkende verschijning die ook nog eens wordt begeleid door een of meer duivels. Onder invloed van het christendom heeft deze bovennatuurlijke rechter de gedaante aangenomen van Sint Nicolaas, in de middeleeuwen een der populairste heiligen. Hij was onder meer de patroon van de kooplieden en niet voor niets zijn er in Nederland zoveel kerken aan hem gewijd. De knecht van deze Sint Nicolaas – vaak aangeduid als de Krampus – is overal zwart. Dat heeft te maken met zijn magische karakter.
De mytische Krampusduivel uit de Alpen
Lakmoesproef
In Nederland hebben wij te maken met een getemde sinterklaas, die is teruggebracht tot een niet geheel van sulligheid vrije kindervriend, terwijl Zwarte Piet meer een nar is. In de jaren vijftig was hij nog een bars persoon die als teken van zijn straffende macht een roe droeg.
Samen spreken Sinterklaas en Zwarte Piet de waarheid, ook als die eigenlijk bedekt moet blijven. Zij doen dat in poëzie, die aan hun geschenken wordt toegevoegd. Die geschenken hebben in de traditie trouwens ook een misleidend en plagerig karakter. Het gaan erom dat de zwakheden van het slachtoffer aan het licht komen. De overeenkomst met blackface is – aldus deze opvatting – uitsluitend optisch. Zwarte Piet hoort gewoon thuis in een heel andere traditie. Hij kleedt zich trouwens niet als het lid van een blackface troupe en evenmin ziet hij eruit als een Caribische slaaf.
In Nederland zijn de tegenstellingen rond Zwarte Piet uitermate scherp. Van een rustige gedachtewisseling is al enkele jaren geen sprake meer. Voor- en tegenstanders staan scherp tegenover elkaar. In bepaalde kringen is iemands houding ten opzichte van Zwarte Piet een lakmoesproef geworden. Wie geen kwaad in hem ziet, is racist of heeft op zijn best last van white innocence. Neig je tot het vertoog van de racistische karikatuur, dan ben je in weer andere kringen een capitulant die de Nederlandse cultuur wil opgeven.
In Nederland zijn de tegenstellingen rond Zwarte Piet uitermate scherp.
Tegen deze achtergrond verschijnt De kermis, de Slavenjacht en het Einde van de Wetenschap. Michiel de Jong is een duidelijke aanhanger van de gedachte dat Zwarte Piet Europese wortels heeft. Niet een paar maar vele en ze hebben zich in tal van akkers geboord. Je zou ook kunnen zeggen: Zwarte Piet heeft vele vaders. Dat laat De Jong in elk hoofdstuk zien. Zijn boek heeft echter nog een ondertitel en onthult pas goed wat voor vlees we met hem in de kuip hebben: De Waarheid en de Leugen achter het zwarte Masker.
Er bestaan dus niet verschillende scholen rond de oorsprong van Zwarte Piet. Hier staat de waarheid tegenover de leugen. De Jong twijfelt openlijk aan de integriteit van de onderzoekers die wel racisme in pietermanknecht vinden. Aan het eind van het boek staan ze in een paginalange alfabetische lijst onder de titel Inventarisatie Misleidende Wetenschap. Zijn boek probeert niet alleen licht te werpen op de Europese oorsprong van Zwarte Piet maar is ook een continue aanval op, wat ik maar voor het gemak de Black Lives Matter beweging noem. Deze schuwt volgens De Jong geen enkel middel om de tegenstanders verdacht te maken. Hun beschuldigingen zijn vals.
Wij hebben allemaal op school geleerd: Nederland is een klein maar vredelievend land dat het beste met de wereld en zijn inwoners voor heeft. De dingen zijn hier goed georganiseerd en in andere landen zijn ze daar jaloers op.
Wij hebben allemaal op school geleerd: Nederland is een klein maar vredelievend land dat het beste met de wereld en zijn inwoners voor heeft. De dingen zijn hier goed georganiseerd en in andere landen zijn ze daar jaloers op. Daarom wil iedereen hier ook komen wonen. Wij zijn democratisch, wij zijn tolerant. In de Tweede Wereldoorlog en het Oost-West conflict daarna behoorden wij tot de goeien.
Aan deze opvatting wordt de laatste decennia steeds weer afbreuk gedaan. Nederland is helemaal geen kikkerlandje maar een economische grootmacht die van zijn positie maar al te vaak misbruik heeft gemaakt. De eerste auteur die dat voor een breed publiek zichtbaar heeft gemaakt is Ewald VanVugt met zijn vuistdikke Roofstaat. De politionele acties worden steeds definitiever ontmaskerd als een koloniale oorlog, waarin het Nederlandse leger structureel geweld toepaste op de burgerbevolking. De gouden eeuw draagt de smet van de slavenhandel.
Dat is voor veel mensen geen prettige boodschap. Hun wereldbeeld wordt onderuit gehaald. Ze denken dat een interne vijand bezig is ze van hun verleden en hun geestelijke waarden te beroven.
Nederland is en blijft een prachtig land. Het is een voorrecht er burger van te zijn. Wie qua patriottisme een beetje stevig in zijn schoenen staat, weet de zwarte kanten van ons verleden een plaatsje te geven in het besef, dat een erfenis zelden een onverdeeld genoegen is.
Kozakkenhoofdman 'schrijft' scheldbrief aan de Turkse sultan. Afb Ilja Repin ca 1890
Anderen zijn en blijven in hun wiek geschoten. Daartoe behoort Michiel de Jong. Hij weet dat de Nederlanders van de achttiende en de negentiende eeuw niet alleen slaven haalden, maar ook zelf tot slaaf gemaakt werden. Zeelieden en passagiers liepen een reëel risico in handen te vallen van de Barbarijse zeerovers, wier havens zich op de kusten van Marokko en Algerije bevonden. Je enige redding was dan vrijgekocht worden door de familie thuis al wilde een bekering tot de islam ook wel eens helpen. Onder de beroemde kaperkapiteins, die allemaal voeren onder de vlag van het Ottomaanse rijk, waren de nodige overlopers uit Nederland. In zijn boek over de Tachtigjarige Oorlog merkt professor Presser over hen op, dat zij een onzeker leven in rijkdom verkozen boven een even onzeker leven in armoe.
Wie qua patriottisme een beetje stevig in zijn schoenen staat, weet de zwarte kanten van ons verleden een plaatsje te geven in het besef, dat een erfenis zelden een onverdeeld genoegen is.
Michiel de Jong betoogt omstandig dat Zwarte Piet afstamt van de oorspronkelijke duivelfiguren en Krampus-karakters maar dat zijn gestalte sterk is beïnvloed door het uiterlijk van de Barbarijse zeerovers en tegelijk door de soldaten van de Ottomaanse legers die steeds weer de strijd aanbonden tegen het rijk van de Habsburgers en tweemaal Wenen belegerden. Bovendien stond Oost-Europa constant onder druk van het met de Ottomaanse sultan verbonden rijk van de Krimtataren die in de Oekraïne en Polen grote slavenjachten organiseerden. De Jong gaat daar omstandig op in en vergast ons op tal van absoluut irrelevante details zoals de scheldbrief die een kozakkenhoofdman aan de sultan in Istanboel schreef. Hij kwam daar achter omdat de Russische schilder Ilja Repin daar in de tweede helft van de negentiende eeuw een wereldberoemd doek over schilderde. Maar dat heeft allemaal niks met het ontstaan van Zwarte Piet te maken net zo min als het vlootbezoek dat Jan Janszoon, als moslim geducht onder de naam Moerad Reis (=kapitein), met zijn hele piratenvloot aan Veere bracht alwaar de heren opzien baarden om hun oosterse kledij. Dat incident heeft echt geen invloed gehad op het uiterlijk van Zwarte Piet. Het zegt wel veel over de ambivalente houding in de gouden eeuw ten opzichte van piraten, Barbarijs of niet. Wie meer over deze Jan Janszoon wil weten, leze het essay van onze voormalige stadgenoot Abdel Kader Benali over hem, Reiziger in een nieuwe tijd, dat verscheen in het kader van de Maand van de Geschiedenis.
Dun bewijs
Dit alles smaakt een beetje naar moderne theorieën over de islamisering van Europa: dat er drie eeuwen na het beleg van Wenen en de Barbarijse zeerovers een nieuwe invasie gaande is. Straks hangt bij wijze van spreken onze Zwarte Piet aan de ra van het moslimschip.
Ondanks alle omhaal van woorden is het bewijs voor een connectie tussen Zwarte Piet en de Barbarijse zeerovers uitermate dun. Ook al zullen Oost-Europese moeders hun kinderen best wel gedreigd hebben met de komst van de Turk. En ook al voerden Turkse slavenhalers wel eens kinderen in grote manden op hun paarden mee, terwijl De traditionele Krampusduivel zo ook stoute jongetjes op zijn rug meenam. Dat is allemaal toevallig en ver gezocht.
Een belangrijk gedeelte van De Jongs boek is gewijd aan wetenschapsmensen die racisme in Zwarte Piet aantreffen. De auteur doet dat door hun integriteit in twijfel te trekken. Ze zijn allemaal bevooroordeeld. Zo diskwalificeert hij prof. dr. James Kennedy, vooraanstaand historicus, dean van het Utrecht University College en voorzitter van de commissie die de nieuw Canon van de Nederlandse geschiedenis tot stand bracht.
¨Het is duidelijk in zijn verhaal dat hij zelf voor de inclusieve identiteit kiest en dat hij dat het enige juiste perspectief vindt. Volgens de inclusieve identiteit mogen immigranten meebeslissen over de kleur van Zwarte Piet. Iedereen gezamenlijk zou de toekomst van de sinterklaastraditie moeten vormgeven, ook zij die over geen enkele culturele verbondenheid met het fenomeen beschikken¨.
Onder leiding van Kennedy ontwikkelen de Nederlanders volgens De Jong dan ook een 'schizofreen zelfbeeld'.Over zulk een bewijsvoering kan men alleen de schouders ophalen. Karwan Fatah-Black, een van de coming men in de moderne Nederlandse geschiedschrijving, veroordeelt hij om diens uitspraak dat hij zich niet voor 100% Nederlander voelt. Zijn werk is volgens De Jong dan ook niet betrouwbaar.
'Fatah-Black vertelt in de canon ook dat Nederland op enig moment de grootste slavenhandelaar ter wereld was. Volgens de wetenschappelijke consensus heeft Nederland ongeveer 5% van het slaventransport van Afrika naar Amerika voor zijn rekening genomen'.
Dat laatste klopt. Toch is Nederland een decennium of wat in de zeventiende eeuw wel degelijk het belangrijkste in slaven handelende land ter ter wereld geweest. Fatah-Black heeft het bij het rechte eind. Niet valt in te zien wat dit alles met Zwarte Piet te maken heeft behalve dan als je denkt dat iemand die op gebied A een vergissing maakt dat op alle andere gebieden dan ook wel zal doen. Uiteindelijk draait alles uit op een samenzweringstheorie, volgens welke zwarte activisten en met hen gelieerde docenten aan universiteiten bezig zijn de Nederlandse cultuur te ondermijnen.
Het narrenschip Jeroen Bosch ca 1495
Dit alles is jammer want Michiel de Jong presenteert in zijn boek veel kennis, bijvoorbeeld over narrenfiguren en uitdossingen op de kermis en tijdens carnaval. Het feest van Sinterklaas en Zwarte Piet is nadrukkelijk een maskerade en het is dan ook relevant om eens te kijken naar andere maskerades. Of daar geen gelijkenissen en sporen te vinden zijn. Al die omhaal van De Jong is helemaal niet nodig om te laten zien hoe diep Europees onze Zwarte Piet is en hoeveel broeders hij heeft in bijna alle landen op ons continent.
De Jong zou er goed aan doen zijn politieke agenda diep in een bureaulade op te bergen. Om vervolgens wat steviger in zijn Nederlandse schoenen te gaan staan. Onze cultuur is krachtig genoeg om overeind te blijven ook als we de talrijke zwarte bladzijdes in ons heden en verleden ten volle erkennen.
Michiel C. De Jong. 'De kermis, de slavenjacht en het Einde van de Wetenschap. De Waarheid en de Leugen achter het zwarte Masker'. 2020. ISBN 9789082914719 NUR 694
_2-S.jpg)
