De verwarrende Lenterevolte in Egypte weerspiegeld in drie films

21 februari 2012 door Ronald Glasbergen
De verwarrende Lenterevolte in Egypte weerspiegeld in drie films
Egyptisch grootmeester van de film Youssef Chahine in 1986 Foto Fuera de Campos cco

Drie filmmakers uit Egypte over film en over `hun’ revolutie  

Power Cut Middle East, onderdeel van het IFFR 2012 was gewijd aan het Midden Oosten. In dat kader waren de Egyptische filmmakers Ahmed Khaled,Sherif El Azma en Khaled Hafez samen met hun films aanwezig in Rotterdam.De films en hun makers bieden een uniek inkijkje in het huidige Egypte. Uit hun commentaar blijkt dat voor veel insiders de situatie even onoverzichtelijk is als voor buitenstaanders.

 ,,De Arabische lente, de revolutie, heeft de Egyptische wereld opengebroken,’’ zegt filmprogrammeur Sasha Bronwasser van het IFFR, ,,dat was voor ons een goeie reden om bijzonder creatief talent uit Egypte naar het filmfestival te halen.’’

'Ik wilde Egyptische horrorfilms maken'

Ahmed Khaled, drieëndertig jaar oud, is zo’n talent. Hij is de maker van de succesvolle Arabische TV serie Doors of Fear. Khaled: ,,Ik wilde Egyptische horrorfilms maken, een soort film dat niet bestond.’’ TV-producenten zagen wel wat in zijn idee. Drie schrijvers waaronder Ahmed werkte het gegeven uit. De serie draait rond Adam Yasseen (Amr Waked), een helderziende Egyptische journalist die schrijft over onverklaarbare misdrijven waar bovennatuurlijke machten bij betrokken zijn.

De serie werd vanaf midden 2010 door MBC uitgezonden en viel mede dankzij een cultuur vol van complottheorieën, in vruchtbare bodem en werd een succes. Inmiddels is de serie aan meerdere kabelexploitanten in het Midden Oosten verkocht. Trots zegt Ahmed: ,,Doors of Fear is een new ball game in Egyptische cinema.’’

'Het leger probeert de revolutie te stelen'

De TV-maker is fel over de revolutie: ,,Ik ben geboren onder Mubarak, ik heb nooit iemand anders meegemaakt. In Egypte was en is heel veel censuur. De militairen hebben de samenleving op alle mogelijke manieren verziekt. We hebben in alles tegenwerking ondervonden en we zijn ons daar nu van aan het bevrijden. Maar er verandert nog steeds niet genoeg. De Moslimbroederschap - die bijna de helft van de zetels in het nieuwe parlement heeft - is onderdeel van het oude bewind. Door middel van steun aan de religieuze partijen probeert het leger de revolutie te stelen. Het leger en de broederschap steunen een revolutie die tegen henzélf gericht was.’’

Ahmed Khaled’s collega, filmmaker Khaled Hafez, legt uit hoe de huidige religieuze partijen zo machtig konden worden in Egypte: ,,Tot 1990 zag je, ook op het platteland, geen sluiers op straat in Egypte. Dat veranderde doordat in de loop der jaren miljoenen Egyptenaren als gastarbeiders naar Saoedi-Arabië en de Golfstaten vertrokken. In totaal zo’n twaalf miljoen. Wat ze mee terug brachten waren de conservatieve ideeën van die landen. Daar komen de sluiers en de fundamentalistische invloeden vandaan. Van de ‘petroleumdollars’ en van de Saoedische zendingdrift voor de fundamentalistische islam.’’ 

Na het einde van de koude oorlog in 1989-1991 volgde The end of history and the last man (Francis Fukuyama), The Clash of Civilizations (Samuel Huntington), 9/11 (Osama Bin Laden), Irak (George Walker Bush) en toen dat allemaal voorbij was, bleek alles onvoorzien veranderd te zijn. Een fruitverkoper in Tunesië ontketende in de Arabische wereld iets wat `lente’ genoemd werd. Wat niemand in Egypte zo snel voor mogelijk hield, geschiedt: revolutie. Maart 2012 staat Egypte aan de vooravond van presidentsverkiezingen.
Ahmed Khaled, Sherif El Azma en Khaled Hafez, filmmakers uit Egypte zijn vanwege het International Filmfestival in Rotterdam. Uit hun commentaren blijkt dat de politieke situatie in het huidige Egypte voor veel insiders even onoverzichtelijk is als voor buitenstaanders.   

Medisch specialist werd kunstschilder werd filmmaker

Filmmaker Khaled Hafez studeerde af als medisch specialist, maar werd kunstschilder. Elf jaar geleden begon hij, aangespoord door Franse films als La belle Histoire zelf films te maken. In zijn korte animatiefilm A77A Project: of presidents and superheroes (2009) stapt een serie klonen van de Egyptische god Anubis, uit een schilderij om op mars te gaan door eigentijds Cairo. Annubis stapt onverschrokken door demonstraties, politiekordons, langs een spandoek - Presidential eRections - en schiet schielijk een stemhokje in. De geluidstrack van de film wordt gevormd door de gesampelde afscheidstoespraak van Nasser in 1967: ,,…ik besluit af te treden, definitief.’’ De film is van de drie hier besproken films degene met de meest directe politieke lading.  

Dat blijkt ook uit het feit dat er twee rechtszaken zijn gevoerd over zijn films. De beschuldigingen: gebrek aan respect voor godsdienst en cultuur van Egypte. Hafez werd in beide rechtszaken vrijgesproken: er is onafhankelijke rechtspraak in Egypte. Nog wel, hij wacht af wat de toekomst gaat brengen. Die is onvoorspelbaar zo bleek ook uit de gebeurtenissen het afgelopen jaar. Hafez: ,,Ik had nooit verwacht ooit nog eens een echte revolutie mee te maken in Egypte, maar het gebeurde.’’  

Salafisten, Moslimbroeders en Wasat

De huidige verkiezingsuitslag met de winst voor de grote religieuze partijen, hebben het beeld van de Egyptische werkelijkheid zoals dat bij veel progressieven bestond, volkomen verandert, legt Hafez uit. ,,Er zijn nu drie islamitische stromingen, de Salafisten dat zijn meest laag opgeleide mensen, de Moslimbroeders waar zeer ontwikkelde mensen bij zitten en die deels uit technocraten bestaan en dan heb je een derde stroming dat is de Wasat, de liberale partij. De Wasat zijn de echte slimme jongens, ze zijn zogenaamd seculier, maar ze zijn net als de Moslimbroeders een stevige machtsbasis aan het vormen. Ze lijken op de religieuze partij die nu in Turkije aan de macht is. Net als hen trekken ze langzaam maar zeker naar het centrum van de macht.’’

,,Ik ben de revolutie gaan wantrouwen,’’ aldus filmmaker Sherif El Azma, zesendertig jaar oud. ,,Een deel ervan is compleet overgenomen door mensen die er niet aan deel genomen hebben. Wat dat betreft ben ik anders dan de meeste kunstenaars, die politiek links zijn en heel enthousiast. Als je een taxi neemt, trakteert de chauffeur je op een scheldkanonnade op de revolutie. De lagere klassen hebben genoeg van de revolutie. In hun ogen bedreigt de onrust hun banen. Veel mensen zijn de revolutie beu. Ik denk dat de revolutie vooral een affaire van de stedelijke middenklasse is. De hogere, de heersende klassen, lijken vooral in de war te zijn.’’   

Verwarring van de hogere klassen

De verwarring van de hogere klassen wordt weerspiegeld in de film Rice City van Sherif uit 2010. Daarin draaien drie mensen in een surrealistische droomwereld om elkaar heen zonder greep te krijgen op elkaar of op de wereld om hen heen. ,,Van te voren weet ik niet hoe het verhaal en dus hoe de film eruit zal gaan zien. Samen met de acteurs werk ik het verhaal uit.’’ Die improviserende werkwijze staat precisie niet in de weg. In het middenstuk van de film wordt in zorgvuldig uitgemeten tracking shots achter de personages langs steeds van camerapositie gewisseld. ,,Met het algoritme van die shots,’’ zegt El Azma ,,verwijs ik naar het continuïteitssysteem van de film noir.’’

De ironie daarvan in deze film is,  dat alleen een cinematografisch systeem enige zekerheid vermag te bieden in een instabiele Egyptische wereld. In die zin kan de film model staan voor Egypte begin 2012.

 

Meer over:
Cookies

Deze website gebruikt noodzakelijke cookies voor een correcte werking en analytische cookies (geanonimiseerd) om de statistieken van de website bij te houden. Marketing cookies zijn nodig voor laden van externe content, zoals YouTube-video's of widgets van Sociale Media. Zie ons cookiebeleid voor meer informatie, of om je instellingen later aan te passen.