Juweeltje: ‘Ganesha and the Third Reich’

(Door Ronald Glasbergen)
Ganesha and The Third Reich is een juweeltje. Een halssnoer van twee afwisselende vertellingen.De één over de God Ganesha, die in een tijdreis naar het hart van het Derde Rijk gaat.De ander over het maken van een toneelstuk over Ganesha die naar het Derde Rijk gaat.

De decors zijn slim en doen denken aan Bob Wilson. Het stuk wordt gespeeld door vijf Australische acteurs. Ze vertolken Humaniteit, Publiksbeschimpfung, Dokter Mengele, Zwakbegaafdheid en Humor in een voorstelling die schittert en steekt.

Fascinerend
Ganesha is een fascinerende Godheid. Vertederend, teddybeerachtig, met zijn olifantenkop. De verwijderaar van obstakels. Hijzelf is een slachtoffer, een soort omgekeerde Oedipus, die door zijn vader of, afhankelijk van het verhaal, oom onthoofd wordt en om hem te redden het hoofd van het dichtstbijzijnde levende wezen krijgt, een olifant. Verminkt wezen en Godheid.
De acteurs van het Australische Back to Back Theatre zijn `zwakbegaafd’. Dat is één van de woorden die we gebruiken om `geestelijk gehandicapten’ aan te duiden. Mensen die niet aan de gewone intellectuele norm voldoen.
In Ganesha and the Third Reich wordt die afwijking uitgebreid besproken. Alsof het publiek er niet bij is. En ook dat laatste wordt besproken. `Zie je al die lege stoelen?’ zo bespreken acteurs met hun gezicht naar de volle zaal, het publiek. Daar zitten ze dadelijk en komen ze naar onze Freak Show kijken.

Op komt Ganesha gespeeld door Brian Tilley. Prachtig olifantenmasker en, toepasselijke casting, dikke buik. Hij komt terecht in Auschwitz. Achter hem staat Levi gespeeld Simon Laherty. Die laatste heeft vanuit het Griekse schoonheidsideaal gezien, een merkwaardige fysiek, broodmager van boven en een bolle buik.
Hij loopt, niet gespeeld, een beetje waggelend, de perfecte concentratiekamp-gevangene zoals hij aan het eind van het stuk de perfecte Hitler wordt. Ze zijn karikaturen die de toneelwerkelijkheid bite geven.
Wilson en Knowles deden het in de jaren tachtig met hun Dialogues, het Back to Back Theatre doet het vanaf de jaren negentig vanuit het plaatsje Geelong als regionaal gemeenschapstheater met inmiddels grote internationale uitstraling.

Mengele
In het verhalende deel gaat het zo. Dokter Mengele, gewetenloos uitvoerder van medische experimenten op gevangenen in Auschwitz, krijgt niet alleen zijn eigen schlemielige gevangene toegeworpen in de vorm van Levi, maar ook plotseling een man met een olifantshoofd. Ganesha dus, godheid uit het land, het Morgenland waaruit Hitler de Swastika gestolen heeft. Symbool van wederkeer en vernietiging.
Om dat symbool vervolgens te gebruiken voor zijn Nazistische wereldorde. Ganesha heeft de missie de Swastika terug te veroveren. Daarvoor moet hij zich in het hart van het Derde Rijk begeven.
In het reflectieve deel, het stuk over het stuk, spreken de personages over de `mental issue’: mooie ironie als het uitgesproken wordt door acteurs die zelf zwakbegaafd zijn. David Woods speelt de `regisseur’ van het stuk (De echte regisseur achter de schermen is Bruce Gladwin). De acteurs spreken over regieproblemen. Of zwakbegaafd zijn geen probleem genoeg is? Nee vindt de ander, `Jood zijn’ is ook een mooi obstakel.
De acteurs vragen zich af of dat metagedoe over toneel niet te saai wordt: hoe kan je scenes spannender laten zijn? Het antwoord is simpel.

Publiek mikpunt
Dat kan door het publiek tot mikpunt te nemen. Dat wordt direct gedemonstreerd. In een indirect j’accuse wordt het publiek verweten dat ze komen voor een toneel met zwakbegaafden. Dat ze op het toneel een `aquarium’ willen zien dat niet terugpraat, dat hen negeert.
Het publiek is intelligent en meevoelend maar komt voor een Freak Show. De woede vanaf het toneel richt zich op één toeschouwer, maar die toeschouwer zijn we in feite allemaal.
Ganesha is God van de obstakels en die zijn er genoeg. De materie is niet simpel, de acteurs zijn mentaal gehandicapt. Het is daarom laveren tussen Freak Show en welwillend sentiment. De Swastika verlossen uit zijn Hitleriaanse context is schier onmogelijk. Bovenal is het moeilijk om in dergelijke afwisseling van verhaallijn op toneel de spanning vast te houden.

Het zou makkelijk onverdraaglijk kunnen worden. Dat wordt het niet. Het is grappig, ontroerend, zelf relativerend. Ganesh and the Third Reich is boeiend, gelaagd ontroerend en behoorlijk briljant theater. Het werkt!

Gezien in 'De Keuze' van de Rotterdamse Schouwburg, vrijdag 29 september. Grote Zaal.