Expositie heldendaad ‘Ondina’ WOII

11 november 2012 door Hans Roodenburg

Van de 18.500 bemanningsleden op de Nederlandse koopvaardijschepen in de Tweede Wereldoorlog zijn er 3600 mensen gesneuveld of door andere oorlogszaken om het leven gekomen.
Dat is percentsgewijs veel en veel meer dan van het totaal van de Nederlandse burgerbevolking in die tijd en zelfs meer dan bij de militairen destijds. Alleen de jodenvervolging in Nederland maakte percentsgewijs nog meer slachtoffers.

Oud-topman Fred Busker van Shell Tankers opent de tentoonstelling door driemaal de scheespbel te laten klinken. Foto's: Rinus Vuik

Aan de belangrijke rol van de zeevaart in de Tweede Wereldoorlog is nooit zoveel aandacht besteed als aan de andere oorlogshistorie. Voorzitter Cees de Keijzer van de Word Ship Society Rotterdam Branch, een van de initiatiefnemers van de expositie in Rotterdam, had in de tijd dat hij voer, de jaren ’60, nog erg veel te maken met zeelieden die de oorlog hadden overleefd.

Erkenning
,,Zij waren vaak gefrustreerd over erkenning die zij niet of nauwelijks hebben gekregen. Ze voelden zich in vele opzichten miskend, niet in het minst doordat over de oorlogsjaren, toen zij onder de krijgstucht waren gesteld, geen enkel pensioenrecht is opgebouwd,’’ vertelde hij over de gevoelens bij een deel van zijn collega’s in die tijd.
Het NIOD (het vroegere Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie) heeft inmiddels erkend dat in publicaties en officiële documenten over de Tweede Wereldoorlog de koopvaardij nogal onderbelicht is gebleven.

Voorzitter Cees de Keijzer en mede initiatiefnemer van de expositie in Rotterdam vertelt. Dit soort zaken kwam allemaal aan de orde bij de (eerder door Geert-Jan Laan op deze website aangekondigde) opening van de expositie ‘Helden van de Koopvaardij in de 2e Wereldoorlog, het relaas van de Shell tanker ONDINA’. De tentoonstelling is tot maart volgend jaar te zien op de Historische werf Rotterdams Welvaren aan de Schiehaven (vroeger bekend als de ‘De Delft’).

Het verhaal over de ONDINA is uniek en bijzonder, zo zelfs dat internationaal aandacht is besteed dat de tanker erin slaagde op 11 november 1942 – 70 jaar geleden - in de Indische Oceaan de Japanse hulpkruiser HOKUKU NARU naar de kelder te jagen. Conservator Willem Geluk heeft de expositie samengesteld. Hij was geïnteresseerd geraakt in het verhaal over zijn oom Willem Horsman die destijds kapitein was van het schip en dodelijk werd getroffen op de brug. De 1ste machinist en drie Chinese stokers kwamen eveneens om het leven.

Kogelgaten
Fred Busker had zestien jaar na dato op de ONDINA gevaren en zag de kogelgaten nog zitten op de tanker. De latere oud-directeur van Shell Tankers en Smit Internationale gaf aan de hand van scheepsjournalen en brieven van de bemanningsleden van de ONDINA uitvoerig verslag van de gebeurtenissen. Hij spreekt van de ‘helden van de laagste tot de hoogste rangen’. Het valt in tegenwoordige begrippen niet te bevatten wat er toen allemaal is gebeurd.
De ONDINA, uitgerust met één kanon, 48 granaten en luchtafweermitrailleurs, werd door een begeleidend klein Brits-Indisch oorlogsschip, de korvet BENGAL, aangeraden (geseind) zich zo snel mogelijk uit de voeten te maken toen twee Japanse oorlogsschepen op hoge snelheid aan de kim verschenen.
Kapitein Horsman echter wist dat hij geen schijn van kans had gezien de lage snelheid van zijn schip en koos voor de tegenaanval. Het derde schot van zijn kanonnier op circa 3000 meter afstand van de HOKUKU NARU was al een voltreffer.
De Japanners zetten hun tweede hulpkruiser in, de AIKOKU MARU, en dat werd de ONDINA bijna fataal door treffers waardoor twee lege tanks volliepen en het schip 35 graden slagzij maakte en brand aan boord uitbrak. Dankzij het feit dat de tanker geen lading olie of benzine aan boord had, is het schip niet volledig geëxplodeerd.

De vele genodigden, waaronder een aantal zijdelings betrokkenen bij de Ondina, wisselen ervaringen uit na de opening van de expositie 'Ondina' in Rotterdams Welvaren aan de Schiehaven.

Overgave
De overlevende bemanningsleden gaven met witte lakens de overgave aan en gingen in de sloepen en op reddingsvlotten, waar ze overigens tegen het oorlogsrecht in werden gemitrailleerd door de Japanners. Daarbij kwamen de 1ste machinist en de drie Chinese schepelingen om het leven.
De meesten sprongen overboord om het vege lijf te redden. Toen deze tweede Japanse hulpkruiser wegvoer om hulp te bieden aan hun landgenoten van de HOKUKU MARU, besloot men naar de ONDINA terug te gaan voor voedsel en drinken.
Alle overlevenden gingen na enige communicatieproblemen mee het schip op. Daar werd geconstateerd dat na provisorische bluswerkzaamheden de machines weer aan de praat te krijgen waren. De reis kon na dit zeegevecht worden voortgezet en kreeg na moeizame communicatie hulp van een Australisch hospitaalschip dat volgens overlevering nog het leven redde van een zwaargewonde Britse kanonnier van de ONDINA.

Een monsterboekje van een bemanningslid waarin staat aangegeven wanneer hij op de Ondina heeft gevaren.

Publiciteit
Uiteindelijk kwam de ONDINA in het Australische Fremantle aan en kreeg het voorval in onder meer Australië, Groot-Brittannië en het voormalige Brits-Indië veel publiciteit. Uit politieke overwegingen is nog de schijn gewekt dat aan de begeleidende BENGAL deze bijzondere overwinning in 1942 op de Japanners in de Indische Oceaan te danken was.
Busker weet wel beter. Bovendien blijkt uit het scheepsrapport van de HOKUKU MARU dat het wel degelijk de tegenaanval was van de ONDINA die het schip tot zinken bracht.

De expositie bij Rotterdams Welvaren aan de Schiehaven is bedoeld als eerbetoon aan de Nederlandse koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog en is zeker de moeite waard voor allen die geïnteresseerd zijn in deze geschiedenis.
Zij loopt tot maart 2013. De historische werf wordt vooral bezocht door schoolklassen en ouderen.