Leve Stapel?
Bij alle opwinding rond de gevallen hoogleraar Diederik Stapel vallen toch wat kanttekeningen te maken.
Ten eerste. Hij heeft aangetoond dat het nog steeds als wetenschap te boek staande vak sociale psychologie jarenlang zowel op de universiteiten van Groningen als Tilburg voor een belangrijk deel op drijfzand is gefundeerd.
Tientallen coauteurs, gevorderde studenten en verwante hoogleraren zongen eenstemmig zijn lof. Alleen, zoals de chef van de wetenschapsredactie van de Volkskrant onlangs betoogde in zijn krant, vertrouwden kranten als NRC, Trouw en zijn eigen krant de mallotige onderzoeken met als onderwerpen ‘vleeshufterigheid’, ‘discriminatie in een rommelige omgeving’ en de ‘Sinterklaasstudie’ in het geheel niet.
Pas toen het gezaghebbende wetenschapsblad Science een artikel van hem plaatste dacht men dat het nu wel voldoende onderbouwd was. Media als de Telegraaf, NOS, RTL en het ANP namen de onzin met graagte over.
Nu is het niet de eerste keer dat een zogenaamde wetenschapper door de mand valt. De alchemisten die in kelders van lood goud probeerden te maken zagen zichzelf ook als wetenschappers. De tijdens zijn leven en kort daarna de hemel in geprezen Freud over ons onderbewustzijn, seks en wat al niet is door latere psychologen grotendeels bij het grove vuil gezet. In de natuurkunde, scheikunde, de sterrenkunde zijn voorbeelden te over van misvattingen die latere onderzoekers onderuit hebben gehaald.
Ten tweede. Er is volgens mij een andere oorzaak voor het, natuurlijk te verwerpen, gedrag van Stapel. Ik heb Diederik Stapel in Groningen vrij goed gekend. We zaten beiden in het bestuurtje van een debatsociëteit dat, maandelijks met een of meerdere sprekers, discussies over diverse onderwerpen organiseerde. Hij was vrij ijdel, maar niet meer dan sommige andere hoogleraren, sommige journalisten, sommige in hun eigen ogen zeer geslaagde zakenlieden of sommige plaatselijke, regionale of landelijke politici.
Ongeveer even ijdel als de Groningse hoogleraar Bram Buunk, die hem naar Groningen haalde. Buunk marcheert nu door de media om zijn sociale psychologie te redden. Hij heeft recht van spreken want hij promoveerde in 1980 in Nijmegen op het onderwerp ‘vreemdgaan’. Volgens Het Vrije Volk van 5 september 1980 liet hij 250 ervaringsdeskundigen ondervragen door in meerderheid vrouwelijke enquêtrices omdat zij meer vertrouwen wekten. Hoe hij daar aan kwam wordt niet vermeld. Maar dat moet niet zo moeilijk zijn geweest. Het weekblad Vrij Nederland en de bladen van de NVSH stonden in die tijd bol van de advertenties waarin stellen partnerruil aanboden.
Ik heb echter nooit onder Stapel gewerkt. Je kunt het met mensen waar je niet mee werkt – zeg hoofdredacteuren van andere kranten - op congressen en bijeenkomsten vaak snel goed vinden. Regelmatig met een goed glas aan de bar. Maar de beste manier om iemand te leren kennen is direct onder een dergelijk persoon te werken. Zo heb ik een hoofdredacteur gekend die zijn auto op de stoep voor de ingang parkeerde, zonder een goede morgen of zoiets te zeggen zijn autosleutels op de balie flikkerde en de portier toesnauwde: ,,Zet even weg.’’ Daarna liet hij zijn sociale hart spreken in het hoofdartikel van die dag.
Dat wordt erger wanneer zo’n leidinggevende de echte baas wordt. Dan bestaat de kans dat hij een goeroeachtige uitstraling krijgt. De omgeving werkt daar dan van harte aan mee. Een goed voorbeeld daarvan is de gevallen topman van Ahold Cees van der Hoeven. Toen hij nog een eenvoudig directeurtje was vermaakte hij bijvoorbeeld bij een congres in het buitenland zijn Nederlandse collega’s in de bus met Antilliaanse liedjes . Hij was opgegroeid op Curaçao. Gestegen tot de hoogste post werd hij zowel door zijn omgeving als door de media tot grote hoogte opgehemeld. ‘Mister Ahold, Keizer Kees, Big Cees’ liet hij zich met graagte noemen.
Een kenmerk van deze goeroes is dat zij heel veel en heel overtuigend spreken. Luisteren en zeker bij tegenspraak luisteren, doen zij nooit.
De kans lijkt me groot dat ook Diederik Stapel, nadat hij door de universiteit van Tilburg met veel trommelgeroffel werd binnengehaald toch weer meer naast zijn schoenen is gaan lopen. En dan kan het snel gaan.
Maar wanneer wij de aangerichte schade vergelijken met wat bij sommige woningbouwcorporaties, banken, onroerend goedkoningen is uitgespookt dan valt dat nog wel mee. Natuurlijk, zijn vak heeft grote schade ondervonden, maar je kunt het ook omdraaien.
Dankzij Stapel is het vak sociale psychologie ongeveer voor de helft uitgekleed. Hoelang zal het duren voordat ook deze wetenschap wordt bijgezet in de kelder van de alchemisten?
Misschien geen Leve Stapel, maar toch maar even… Stapel, bedankt.
.gif)
