PS-verkiezingen; hervormingen nodig

17 maart 2015 door Ronald Glasbergen

Wie de verkiezingsdebatten op televisie ziet gaat al snel denken dat het in de Statenverkiezingen van 18 maart alleen om de macht van regering en parlement gaat.

Onwaar is het niet, maar het is slechts een deel van de waarheid, de provincie en een deel van de democratie vallen erbij in het water. Democratie is bovendien extra belangrijk in tijden dat totalitaire macht op de loer ligt. Tijd om goed na te denken over waarom en hoe het beter kan.

Wat beter kan
Een kiesstelsel hoort in staat te zijn te kunnen reflecteren wat er in de samenleving speelt. Waar nodig moet het ook kunnen bufferen, of afremmen, bijvoorbeeld als het om idiote of kwaadaardige bewegingen gaat. Tegenover aanpassingen van het kiessysteem bestaat niet ten onrechte bezorgdheid en terughoudendheid. In tijden van politieke instabiliteit – geopolitiek, macro-economisch, nationaal - zoals bijvoorbeeld nu anno 2015, wil je geen nieuw element introduceren.

Maar, geen systeem is voor eeuwig, - ook de Katholieke Kerk hervormd zich, zij het langzaam - en hervormingen, aanpassingen van ons kiesstelsel kunnen met weinig risico veel onduidelijkheid wegnemen en onze democratie een positieve impuls geven.
Het huidige systeem kan heel goed bufferen en afremmen, nuttige functies, maar kan minder goed reflecteren, minder goed ergernissen maar ook minder goed positieve ontwikkelingen oppikken.
Om te bufferen, extra te controleren – de eerste controle doet de Tweede Kamer - is de Eerste Kamer belangrijk. Zeker in ons stelsel dat geen directe toetsing aan de Grondwet kent. Maar de Eerste Kamer wordt niet direct gekozen en dat is jammer voor burgers die in een representatief systeem ook een stem willen hebben in die controle.

Direct gekozen 1e Kamer
Een van de problemen van de huidige democratische malaise zou het soms ingewikkelde verband tussen de uitgebrachte stem en de partijcoalities die op verkiezingen volgen, kunnen zijn.
Je kan minder en grotere partijen wensen maar, behalve met draconische maatregelen verander je de bestaande situatie niet. Wel kan je de politiek helderder maken door enkele functies direct verkiesbaar te maken, zoals Eerste Kamerleden.
Veel burgers lijken op dit moment voor een dergelijke door directe verkiezingen gelegitimeerde Eerste Kamer te zijn. Toen ze de vraag voorgelegd kregen of ze voor het opheffen van de Eerste Kamer waren of dat ze de Eerste Kamer direct wilden kiezen? antwoordde 59% van de ondervraagden tegen opheffen te zijn en voor het direct kiezen van de Eerste Kamer, aldus een enquête van I&O Research.
Om de bufferfunctie van de Eerste Kamer in tact te houden kan je Eerste kamer Verkiezingen om de vijf jaar houden, zodat ze ook bij kabinetten die hun termijn van vier jaar uitzitten, zo min mogelijk overlappen met Tweede Kamerverkiezingen.

Wat doen de provincies nu?
Ze kiezen de Eerste Kamer. Behalve dat doen ze veel voor weinig. In Kompas 2020, een beleidsdocument van gezamenlijke provincies, worden zeven kerntaken genoemd. Het zijn: 1, Duurzame ruimtelijk ontwikkeling & waterbeheer, 2, Milieu, energie & klimaat, 3, Platteland, & natuurbeheer, 4, Regionale bereikbaarheid & openbaar vervoer, 5, Regionale economie, 6, Culturele infrastructuur & monumentenzorg en, 7, De kwaliteit van het openbaar bestuur.
Welzijn en ruimtelijke ordening vallen eronder en tot voor kort ook jeugdzaken dat dit jaar naar de gemeenten gaat. Voorbeelden van de uitvoering van die kerntaken zijn te vinden in het project ‘Profiel Provincies’ en er is nog veel meer. Zaken als ruimtelijke ordening, energiebeheer (windmolens, kolen, kernenergie?) die langdurige sporen nalaten in het land , net als plattelandsbeleid en natuurbeheer.
De provincie doet dat voor weinig geld. De Volkskrant van 13 maart becijferde op basis van een drietal recente jaarrekeningen dat het budget van de provincie gemiddeld per burger €442 bedroeg tegenover de gemeente gemiddeld €2967 en het rijk gemiddeld €12270. De provincie doet het dus voor zo’n kleine 3% van het overheidsbudget per burger.
Interessant is ook dat veel Europese regelgeving geheel of gedeeltelijk op het niveau van de provincie wordt uitgevoerd. Zo meldt Het rapport ‘Provinciaal positiespel in Brussel en Den Haag’ bijvoorbeeld over het terrein van natuurbeheer.

Niet kiezen is geen optie, hervorming kiesstelsel is nodig
Beter geen verkiezingen dan slechte is voor een aantal van de kiezers die thuisblijven het devies. Toch laten de Provinciale Staten verkiezingen van 2011 een hogere opkomst zien ten opzichte van 2007, 56% tegen 46 % in 2007. In 2003 en 1999 schommelde het ook rond de 46%. Het crisisjaar 2011 lijkt dus een keerpunt met 10% hogere opkomst.
De Provinciale Staten doen er toe, overal op de wereld, van Afrika tot Europa wordt de regio, de provincie belangrijker en krijgt meer bevoegdheden. Je ziet het ook in de Europese Unie. Bovendien kiezen de Staten volgens de partijlijnen, de Eerste Kamer.
De waterschappen zijn een ander verhaal. Laat waterbeheer over aan deskundigen onder toezicht van provincie en rijk. Er is veel voor te zeggen om het stemformulier blanco te laten. Laat in de toekomst de Eerste Kamer direct kiezen.
De verkiezingen van 2015 maken in de media, vooraf al duidelijk dat hervorming nodig is.