Art Basel: Politieke kunst, wat is dat?
Dat Picasso goed verkoopt is geen nieuws op de jaarlijkse kunstbeurs Art Basel. Minder bekende portretten van de inmiddels lang overleden meester brengen zo tussen de 7 en 12,5 miljoen op. Als we tenminste de galeriehouders op de beurs mogen geloven.
Dat ‘politieke’, geëngageerde kunst van alle pluimage het goed doet is iets meer nieuws, ook in de kunsthandel. Maar wat is politiek in de kunst?
Die vraag mag en moet je jezelf wel stellen als je bedenkt dat kunst heel gemakkelijk de grootste verschrikking tot esthetiek maakt en daarmee - maar dat is ook een filosofische vraag – die kunst op zijn minst gedeeltelijk buiten de normatieve kaders van de ethische en daarmee voor een deel ook buiten de wereld van gewone mensen plaatst.
Rio Tinto
Een werk wat die vraag impliciet stelt is de, in fraai verbeelde documentatie, verpakte kritiek op exploitatie door het winstbejag van multinational Rio Tinto in het werk van de Australiër Nicholas Mangan. Het is te zien op de altijd boeiende side-show ‘Liste’.
De vraag spreekt ook uit de zelf ingegooide glazen van de Frans Algerijnse kunstenaar Kader Attia op Unlimited de museale afdeling van Art Basel. De stenen en het glas refereren aan de plundering van het Egyptische Museum in Kairo in 2011, aan het begin van de voorlopig op een drama uitgelopen Arabische Lente.
Het werk ziet er uit als de inmiddels door TV en YouTube vertrouwde oorlogsbeelden. In deze context is het per definitie kunstmatig. Het verwijst naar iets maar roept niet het beeld op van de zielloze plundering op die er vier jaar eerder aan voorafging. Het is gestold tot gebaar.
Het is niet slecht maar er is iets mee. Je dient te weten waar het over gaat om het te begrijpen. Maar ook in de kunst is er zoiets als suspension of disbelieve, je geeft het voorlopig het voordeel van de twijfel.
Het wringt
Goede kunst wringt, schreef eens een criticus, maar niet alles wat wringt is kunst en niet alle goede kunst wringt. Veel werken van Matisse bijvoorbeeld, van Calder of van Robert Mangold om er enkelen te noemen die ook te zien zijn op Art Basel, zijn onverklaarbaar harmonieus. Ze zijn het tegendeel van wringende kunst.
Terug naar Picasso. Daar is er veel van op deze beurs. Een kunsthandelaar die ook een prachtige tekening voor drieënhalf miljoen aanbood, dacht dat het wel mee viel. Er is altijd veel Picasso dacht zij.
Op Art Basel waren het er toch echt veel, als je ze bij elkaar zou brengen ruim voldoende voor een flinke tentoonstelling, al logen de prijzen er zoals hierboven aangegeven niet om. Het werk ook niet. Prachtige tekeningen en prachtige portretten en hier gaat de regel van het wringen zeker op, bij Picasso wringt het meestal.
Het is een fascinerende kant van deze hoogwaardige kunstbeurs: je kan er makkelijk zelf duizend andere tentoonstellingen uit samenstellen.
Bijbels-politiek
Een ander werk dat niet wringt maar wel een sterke Bijbels-politieke connotatie heeft – voor de kenners, het omsmelten van zwaarden in ploegscharen - is het werk ‘Disarm’ van de Mexicaan Pedro Reyes. Hij maakt uit onderdelen van in beslag genomen machinegeweren, pistolen en ander wapentuig muziekinstrumenten.
Ze worden door software gestuurd, mechanisch bespeeld met als resultaat muziek die aangenaam klinkt, terwijl de machines mooi zijn op de wijze van de machines van de Zwitserse kunstenaar Jean Tingeley.
De machines blijven er goed uit zien en goed klinken ook als je ziet dat ze uit geweerfoedralen, pistoollopen, machinegeweermagazijnen, en grendelmechanismen van vuurwapens gemaakt zijn. Reyes maakt ze van de vele door de Mexicaanse overheid in beslag genomen wapens in de tot nu toe vergeefse strijd tegen de drugsmaffia.
Van machinegeweer naar muziekinstrument : als je zegt ‘utopie’ ben je cynisch, als je zegt ‘macaber’ ben je optimistisch. Tegelijk is het – in een ‘vrolijk’ carnaval van de dood, typisch Mexico. En het wringt.
Bougainville
Dan die installatie van Nicholas Mangan. Hij laat een film zien die bestaat uit grofkorrelig uitvergrote nieuwsfragmenten van de burgeroorlog op het eiland Bougainville. Die begon in 1989 en eindigde tien jaar later.
Oorlog op een Stille Zuidzee-eiland met als partijen onder meer Bougainville Copper LTD - dochter van ertsgigant Rio Tinto - en aan de andere kant een aantal inheemse landbouwers die sabotage-acties en uiteindelijk een gewapende opstand in gang zetten.
De filmbeelden hebben dankzij een bombardementen aan televisie-verslagen van oorlogen veel van hun kracht verloren. Ze komen door de grove korrel en wat vale kleur uit een andere wereld en zijn eigenlijk op een bepaalde modieuze manier te mooi.
De kunstenaar compenseert het door een monotoon ratelende soundtrack. Bij het werk hoort een sculptuur. Die sculptuur is dat niet, maar is een destillatie-installatie van de rebellen om zelf uit kokosnootolie diesel te maken.
Krant
Het laatste deel van de installatie zijn drie koperen platen waarop krantfragmenten geëtst zijn. Alweer mooi. Zoals het hele werk. Het is verkocht aan een verzamelaar. Het gaat net als de werken van Reyes en Attia over politiek geladen ontwerpen, ze zeggen er iets over.
Is politieke kunst, kunst die politiek bedrijft? Of is het kunst die reflecteert en wil laten reflecteren over politiek? In sommige tijdsgewrichten, de tijd van Joseph Beuys bijvoorbeeld, was het antwoord makkelijk te geven. Maar nu?
Over politieke kunst is het laatste woord niet gezegd. Hopelijk is dat nooit zo.
Art Basel duurt nog tot en met 21 juni 2015. Parallel daaraan lopen in Basel, de kunstbeurzen Liste, Volta en Scope.
***
Art Basel – Art Unlimited
Op Art Basel heb je het gevoel rond te lopen in een traditie van blijvende schoonheid. Op deze kunstbeurs is vaak zeldzaam en onbekend werk van grote meesters te zien dat van de ene naar de andere particuliere eigenaar overgaat. De vele onbekende en interessante stukken van Picasso, Calder, Schiele brengt weer eens in herinnering dat kunstenaars werken in een reactie op hun omgeving en zo hun techniek, talent en lef inzetten om verder te komen dan hun voorgangers.
Ontspannen
Op Art Unlimited wordt actueel werk getoond dat speciaal voor dit jaar gemaakt is. Hier ervaart men welke kant het op gaat in de eigentijdse kunst. Het is wat meer ontspannen kijken dan de beurs Art Bazel omdat hier de ruimte, rust en financiën vrij gemaakt zijn om museale werken te presenteren. Dat voel je aan de sfeer en dit jaar wordt er sinds lang weer echt contact gemaakt tussen kunst en kijkers.
David Shrigley nodigt bezoekers uit deel te nemen in een traditionele les modeltekenen. Enerzijds is dit een parodie omdat het model een waspop is die op gezette tijden in een emmer pist. Anderzijds nemen opvallend veel bezoekers meteen plaats achter een ezel en maken een informele modeltekening, een bijdrage die bij de stapel schetsen gelegd wordt. Uit de uiteindelijke stapel schetsen ziet men dat deze ironische start vaak uitmondt in een aandachtige poging de waarde van het ambacht te onderzoeken.
Vakmanschap
Het belang van ambacht en esthetiek raakte nogal enigszins ondergesneeuwd in conceptuele en installatie werken die de laatste jaren Art Unlimited domineerden. Dit jaar lijkt het erop dat esthetiek belangrijker gevonden wordt. Mooi werk maakt de inhoud toegankelijker en meer memorabel, ook als het zware onderwerpen zijn. De werken ‘Arab Spring’ (Kader Attia), ‘Disarm’ (Pedro Reyes) en ‘Plastic Tree’ (Pascale Martine Tayou) agenderen zo het plunderen van het Egyptisch museum in Cairo, het verstikken van natuur door zwerfplastic in Afrika of stelt voor wapens tot muziekinstrumenten om te smeden.
Maatschappelijke issues blijven zo hangen omdat ze met sterke beelden, die je niet snel vergeet, een ervaring van engagement brengen. Daarmee worden ze boven de actualiteit uitgetild. Art Unlimited is er niet voor de particuliere woonkamers en deze werken zouden prima aanwinsten zijn in de collecties die de kantoren verfraaien van overheden, asset managers en pensioenuitvoerders.
Het persoonlijke
Op Art Unlimited biedt ook monumentaal werk op het vlak van het kleine en het poëtische. Twee voorbeelden zijn het werk van OPAVIRARA uit Brazilië en het werk ‘Books for Jamie’ van Sam Falls uit de UK. OPAVIRARA biedt een kop thee en een hangmat aan haar bezoekers. Books for Jamie is een serie van 24 monochrome schilderijen van wit naar zwart die per doek, een jaar in leven van Jamie representeren. Beide werken krijgen grote zeggingskracht door de eenvoudige en directe ervaring die zij de bezoekers bieden.
Art Basel en Art Unlimited geven het gevoel dat het goed gaat met de kunst. Dat maakt dit spannende tijdperk tot een rijke periode om kunstenaar te zijn, kunst te gaan zien en kunst te beleven. De handel bloeit omdat investeren in kunst op dit moment een goed alternatief is voor financiële producten. Deze show laat zien dat investeren in kunst een prima idee is.
Ada van Dijk
_2-S.jpg)
