Waarvoor oorlog? Het Louvre in beeld

01 februari 2016 door Ronald Glasbergen

Recensie IFFR: ‘Francofonia’ (Sokurov, 2015) - Een documentaire over het Louvre, het grote Franse kunstmuseum, in een peperduur stuk Parijs lijkt op de eerste beschrijving afgaand niet spectaculair. Goed, hij is gemaakt door de niet geringe Russische filmer Sokurov, die films als ‘Mother and Son’ (1997), ‘De Zon’ (2005) en ‘Spiritual Voices’ (1995) op zijn naam heeft. Maar over het Louvre? Sokurov maakt er een meeslepende film van. Misschien wel zijn magnum opus.

Het is vanaf 1991 tot nu de grote gemiste kans van het westen dat Rusland, het grote Rusland met zijn Hermitage, met zijn dictators maar ook met zijn schitterende dissidenten van Dostojevski tot al de kunstenaars uit het heden, buiten Europa is blijven staan.

Crisis
Dat voel je direct al in het begin van de film, waar Tsjechov nog net het begin van die 20e eeuw meemaakt, die Rusland voor een kleine eeuw buitensluit.
Toch, dat is ook maar een interpretatie: Sokurov’s film is rijker dan dat. De film is een metafoor van de westelijke beschaving die crisis tot existentieel bestanddeel van haar substantie heeft gemaakt.
Hier is die permanent aanwezige crisis een scheepslading kunstwerken die in een storm, - jawel de zoveelste - dreigt te vergaan. De kapitein is een Hollander, Hendrik. Uit Rotterdam. Filmmaker Sokurov zelf houdt via skype contact met Hendrik.
Het is één van de verhaallijnen die Sokurov in het museum laat samenkomen en gaandeweg realiseer je je dat het er nog veel meer moeten zijn. Tsjechov en Tolstoi worden naar hun mening gevraagd. Wie meer zijn mening geeft in de film, is Napoleon die in het museum door genoeg schilderijen weer voor een paar seconden tot leven wordt gewekt.
Oorlog voeren is niet onbelangrijk volgens de lang overleden veldheer. Maar belangrijker dan dat is de vraag naar wat je eraan overhoudt, aan al dat bloed en verdriet? Het antwoord geeft het Louvre. Dat is voor een niet onbelangrijk deel gevuld met kunstschatten die de Franse Keizer verzamelde, roofde.

Oorlog is niets, het gaat niet om de vluchtige winst vindt de Napoleon van Sokurov: ‘waarde’ dat is de kunst die je verovert. Parijs en het Louvre staan vol met de trofeeën van Bonaparte’s veldtochten.

Een broederoorlog
Frankrijk was in de 19e en een stuk van de 20e eeuw motor van de waarden van Europa. Een periode die begon met de Franse revolutie, al was het begin niet al te fraai, en eindigde net de Duitse bezetting van Parijs en de collaboratie van het Vichybewind.
Ook het einde was niet zo mooi maar het tussenliggende stuk ging over vrijheid en gelijkheid. In de film dwaalt ‘Marianne’ de Franse muze van Liberté, égalité, fraternité, het bewonderenswaardige handelsmerk van de Franse geest, rond door het museum.
Naast haar en veroveraar Napoleon spelen twee personen van het eind van de anderhalve eeuw Franse vrijheid: Jaques Joujard, de directeur van het museum in 1940 toen Duitsland Parijs innam en diens Duitse tegenhanger Wolf-Metternich, hoofdrollen in de strijd tussen tijdelijk verslagen Fransen en tijdelijk winnende Duitsers om de waarden die het museum verbeeld.
Beide mannen hadden in de eerste wereldoorlog – een oorlog die volgens Sokurov juist zo bloederig en beestachtig was omdat het een broederoorlog was – aan het front gestaan, Joujard aan de Franse en Wolf-Metternich aan Duitse zijde.

Nu was Joujard een van de weinige hoge Franse ambtenaren die als chef van het Louvre op zijn post was gebleven en Wolf Metternich, vooraanstaand kunsthistoricus en officier aangewezen om de kunst in het veroverde Parijs van 1940 te beheren.
Sokurov rolt het drama met mooie retoriek, sterke voice-over en boeiende tekst over ons uit. Terwijl de lenzen van zijn camera’s liefdevol het weerkaatste licht van beelden en schilderijen opvangen. Hij maakt ons erop attent dat alleen hier in dit relatief kleine overvolle continent van Europa de portretkunst tot bloei kwam en grote hoogten bereikte.

Het einde van de oorlog
Al die oorlog, al die kunstroof, of was het – als je nu naar het Midden Oosten kijkt – bescherming van kunst? Waar was al die inspanning goed voor? Welk product probeerde al die revolte voort te brengen?
‘Weet je het?’ vraagt de voice-over.
‘Denk nog eens na. Wat is het?’
Beelden van de twintigste eeuw trekken voorbij. De stervenden in Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog. Eén miljoen doden.
‘Vrede’, zegt de voice-over en voegt er even later aan toe: ‘Vrede kan altijd gekocht worden’.

In ‘Francofonia’ van Sokurov is de Europese cultuur inclusief Rusland, hoewel niet foutloos, nog steeds uiterst levenskrachtig en haar cultuur en kunst houdt het heden wakker, bedenkt de toekomst en kijkt je aan uit het verleden.