Geloof, drank en liefde aan de rand van het Stalinisme Recensie ´Ida´ (Pavel Pawlikovski, 2014)
De film ´Ida´ van regisseur Pavel Pawlikovski speelt in Polen, begin jaren zestig. De trauma´s van de Tweede Wereldoorlog en het Stalinisme tekenen er het landschap en de mensen. Misschien is er alleen binnen kloostermuren aan te ontkomen Pawlikovski maakte er een indrukwekkende film van.
Het is begin jaren zestig, het Poolse platteland. De jonge Anna (Agata Trzebuchowska) leeft in een katholiek klooster. Ze is daar opgegroeid als weeskind. Binnenkort legt ze haar gelofte af: kuisheid, eeuwige trouw aan God. We zien het kloosterleven. Stilte en devotie. Vier novices, aankomende nonnen, die een Jezusbeeld buiten neerzetten in de sneeuw, kruisjes slaan, bidden eromheen. Het is nu vier dagen voordat ze tot non gewijd wordt. Ida wordt bij de moeder overste (Halina Skoczynska) geroepen. Die vertelt haar dat ze wil dat Ida voor haar wijding, bij haar tante, haar enige familielid, op bezoek gaat. Ida sputtert tegen , maar het gezag van de kloosterleidster is absoluut, voor tegenzin is geen plaats: ze gaat.
Wanda Cruz (Agata Kulesza), tante van Ida, is rechter in het naoorlogse Stalinistische Polen. Wanda heeft Ida in alle jaren nooit opgezocht, heeft Ida nooit bij zich thuis genodigd. Ze is een strenge rechter, cynisch over de mogelijke goedheid van de mens. Ze zal later in de film opmerken dat ze ‘er heel wat naar de galg heeft gestuurd’. Haar privéleven bestaat vooral uit drank en mannen, cafébars en sigaretten.
Foto: Anna verlaat het klooster. (Ida)
Iets wat ze later tegenover Ida als excuus zal opvoeren voor het feit dat ze haar nichtje elk contact onthouden heeft. Of dat een werkelijke reden is –of kan zijn- is zeer de vraag. Zonder veel van het verhaal prijs te geven kan gezegd worden dat een werkelijke reden dieper in de geschiedenis begraven ligt.
Zover is het nog niet in het filmverhaal waarvan we hier het begin vertelt hebben. We zijn nu, na de reis van Ida, door platteland en sombere jarenzestigstraten van de stad, bij de eerste ontmoeting van tante en nicht aangeland. Op de overloop van een donker midden-europees trappenhuis wordt Ida, gekleed in het grijze habijt van een novice, door haar tante ijzig ontvangen. Een minnaar neemt net afscheid, slaat een kruis als hij Ida ziet. Tante Wanda begroet haar nicht met: Wat kom je doen?
We zijn dan in de vijfde minuut van de film. De film vertelt sober en laat veel aan de voorstelling van de toeschouwer over.
De Making Of ´Ida´
Regisseur Pavel Pawlikovski is geboren in Polen. Zijn vader verliet vanwege de Poolse zuiveringen van 1968 het land. In 1971, volgde de toen veertienjarige Pavel, samen met zijn moeder. Na omzwervingen door Oostenrijk en Frankrijk streken ze neer in Groot-Brittannië. Na studies literatuur en filosofie werd Pawlikovski maker van documentaires voor TV en later van speelfilms.Het personage van Ida ontstond zo vertelt de filmer, toen hij nadacht over een het gegeven van een joods weesmeisje dat opgroeit in een katholiek klooster en is voorbestemd om non te worden. Pas toen hij en zijn coscenariste Rebecca Lenkiewicz een tweede personage hadden bedacht in de vorm van Wanda Cruz, zuster van de moeder van Ida, machtig en moreel in veel opzichten tegenpool van de serene en onverzettelijk gelovige jonge Ida, begon het verhaal gestalte te krijgen.
Foto: Niet immuun voor de liefde (Ida)
Pawlikovski, had in Groot-Brittannië in de jaren tachtig een Poolse vrouwelijke rechter ontmoet , een joodse overlevende van de Tweede Wereldoorlog, die in de jaren vijftig in Polen, als aanklager betrokken was bij de stalinistische showprocessen waarvan de duistere uitkomst meestal tevoren vastlag. Ze was net als hij begin jaren zeventig in Groot-Brittannië terecht gekomen. Hij was verbaasd dat zo’n aardige dame, verantwoordelijk geweest moet zijn voor het naar het schavot sturen van zoveel mensen in de stalin-periode van Polen. Zo kreeg het verhaal zijn vorm. ‘Ida’ zou de eerste ‘Poolse’ film van Pawlikovski worden. In scenario was veel van de recente geschiedenis van Polen, de geschiedenis ook van zijn voorouders samengebald.
Het vinden van een goede actrice voor de rol van Ida bleek moeilijk. Geen van de actrices op auditie bleken te voldoen als de novice Ida die de regisseur voor ogen stond. In een café zag hij een meisje, Agata Trzebuchowska, dat wellicht geschikt leek voor de rol. Toen hij met haar sprak, bleek ze overtuigd atheïste en feministe. Haar onwrikbare overtuigingen kwamen overeen met de overtuiging die de jonge Ida moest uitstralen. Ze had een andere eigenschap die haar zeer geschikt maakte , haar natuurlijke relatief onbewogen mimiek, ze gebruikte niet het repertoire van gelaatstrekken waarmee de meesten dagelijks met anderen communiceren. Zowel die mimiek als de innerlijke overtuiging, zo bleek bij de repetitie en zo blijkt bij de uiteindelijke film, maakten haar uitstekend geschikt voor de rol van de jonge kloosternovice Ida.
Foto: Anna en Wanda onderweg (Ida)
De zoektocht
Het casten van de rol van de tante bleek gemakkelijker. De ervaren actrice Agata Kulesza pastte de rol van Wanda Cruz als een handschoen. Weinig enthousiast geeft tante Wanda aan Ida onderdak. Bij haar in huis ziet Ida voor het eerst van haar leven een foto van haar moeder, van haar ouders. Van haar tante hoort ze Anna dat ze eigenlijk Ida Leberstein heet dat haar joodse ouders in de oorlog vermoord zijn. Anna wil op zoek naar het graf van haar ouders. Haar tante biedt aan haar te vergezellen. Daarmee begint een zoektocht die beiden diep zal raken, de één zal sterken in haar overtuiging, de ander aan alles zal doen twijfelen.
Prachtig geregisseerd, geacteerd, gefotografeerd in genuanceerd zwart wit. De film won er vele prijzen mee, waaronder in 2014, vóór de dat jaar sterke concurrentie, de Oscar voor de beste niet/engelstalige film.
´Ida´ van Pavel Pawlikovski uit 2013 is op vrijdag 26 augustus om 23.45 te zien op de TV/zender NPO/2 .
.gif)
